Árbók Háskóla Íslands - 02.02.1923, Síða 135

SKÁLDIÐ
125
íslenzk þröngsýni. Höfundur Völuspár virðist ekki
hafa þekt mistiltein, úr því að hann kallar hann meið. Hitt
er þó miklu merkilegra, að hann kallar askinn þoll (20. v.).
Slíkt gat Norðmanni varla fremur dottið í hug en íslendingi
að kalla sóley stör! En íslendingar hafa fyr og síðar ruglað
öllum trjátegundum meira og minna saman, jafnvel þótt þeir
hafi lengi verið utan. Mætti sjálfsagt skrifa heila ritgerð um
»grasafræði í íslenzkum skáldskapcí.1)
Dómsdagur. Nútiðarlýsingin í Völuspá, lýsingin sem er svo
rík í huga skáldsins. að hann endurtekur hana
hvað eftir annað, er þessi vísuhelmingur:
Geyr nú Garmr mjök festr mun slitna,
fyr Gnipahelli, en freki renna.
Völuspá er kvæðið um heimsendi, og sá heimsendir er ekki
fjarlæg hugsýn, heldur yfirvofandi veruleiki. En skáldið hefur
verið of mikill alvörumaður til þess að komast svo að orði,
án þess að trúa því. Hann hlýtur að hafa verið sannfærður
um, að heimsendir væri í nánd, og hafa haft sérstakar
ástæður til þess. Nú var það almenn trú, eða a. m. k. ótti,
meðal kristinna manna, að hinir siðustu og verstu dagar
ætti að hefjast árið 1000. Auðvelt er að rekja, hvernig sá
ótti gat borist til Islands. Af öðrum ástæðum hefur það virzt
sennilegt, að Völuspá væri einmitt kveðin skömmu fyrir 1000.
Það er þvi afar-líklegt, að kristnar hugmyndir og hugar-
ástand hafi haft áhrif á höfundinn. Meira að segja: þó að
aðrar ástæður benti ekki til þess, að kvæðið væri ort um
þessar mundir, mætti af þessu mikið ráða um, hvenær og
hvernig kvæðið væri orðið til. Því að ekkert atriði, sem fært
verður fram kvæðinu til skýringar, varpar eins miklu ljósi
á það.2)
1) Eplið fellur sjaldan langt frá eikinni (smbr. Timarit 1894, 39). í
Völsunga sögu k. 2—3 er eik og apaldr haft um sama tré. Sjálfur
náttúrufræðingurinn Ben. Gröndal kveður:
hnípinn er skógur og hnigið er bar
hám sem að áður á björkunum var.
Jónas Guðlaugsson ruglar saman eik og björk (í kvæði, sem ort er í
Danmörku, Dagsbrún, 62) o. s. frv.
2) Mörgum kann að hafa komið til hugar, að höfundur Völuspár
hafi orðið fyrir áhrifum af ótta kristinna manna við dómsdag. Mér