Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 122

HRAFN SVEINB)ARNARSON
RITMENNT
ur completorium.105 Þess ber að gæta að
tímasetning tíðanna var ekki alls staðar hin
sama og fylgdi hún bæði staðbundnum
hefðum og árstíma því að tillit var tekið til
mismunandi lengdar dags og nætur. Mis-
langur vakttími vaktaranna eftir árstíma
minnir á þetta en þeir kölluðu þó og sungu
jafnt á hverri heilli stundu meðan á vakt-
inni stóð.
Tíðasöngurinn gefur til kynna að þeir
sem syngja séu vakandi og sinni slcyldum
sínum. Að fyrirmynd hins gamla tíðasöngs
tók lútherska kirkjan upp morgun- og
kvöldsöng í skólum. Vökur eða vigiliae, þ.e.
guðsþjónustur sem stóðu frá nóni daginn
fyrir stórhátíðir kirkjunnar, eru þessu einn-
ig skyldar, en af vökunum lifir enn á íslandi
jólavakan á aðfangadagskvöld.
Inntakið í íslensku vaktaraversunum og
þeim dönsku og reyndar einnig í þýskum
vaktarasöngvum er úr 127. Davíðssálmi.106
„Ef drottinn byggir ekki húsið, erfiða
smiðirnir til ónýtis. Ef drottinn verndar eigi
borgina, vakir vörðurinn til ónýtis."
Lagið við vaktaraversin
Lag það sem sungið var við vaktaraversin
hefur væntanlega hlotið meiri útbreiðslu í
Reykjavík en mörg önnur lög á 18. og 19.
öld. Ekki hefur þó verið athugað hvort ís-
lensk skáld hafi ort kvæði með það í huga.
íslenskir Hafnarstúdentar hafa vafalaust
kannast við lagið betur en flestir landar
þeirra a.m.lc. utan Reykjavíkur. Væntanlega
hafa þeir þekkt vaktarann í Stóra-Kanúka-.
stræti, en sagt er að hann hafi á fyrri hluta
19. aldar hjálpað stúdentum inn og út um
gluggann á Garði (Regensen) þegar þar hafði
verið lokað fyrir nóttina, og mun valctarinn
hafa haft af þessu nokkrar tekjur.107 Hér skal
tekið fram að lagið sem sungið var í Svíþjóð
við sænska þýðingu dönsku versanna var
annað en það sem tíðkaðist í Danaveldi.108
Lag við vaktaraversin er varðveitt í Dan-
mörlcu í 11 gerðum, flestum þó mjög líkum.
Hinn kunni danslci tónfræðingur Knud
Jeppesen hefur ritað um þau, en Nils Schior-
ring bætti um betur og benti á uppruna lags-
ins að tilvísun S. Widding.109 Eru allar gerð-
ir lagsins prentaðar hér á eftir auk eldra
sálmalags sem bendir til uppruna þess:110
I Elsta gerð lagsins er í hljómsveitarsvítunni
„Natten" eftir Hans Hagerup Falbe
(1772-1830). Verkið var flutt í tónlistarfé-
laginu Euterpe í Kaupmannahöfn 1806 og er
talið ritað 1805.111 Lagið er uppliaflega í
g-moll.
II Önnur gerð lagsins var gefin út í Nyerup
105 Þetta virðist jafngilda eyktunum á íslandi, sbr.
Þorkell Þorkelsson (1935-40) bls. 110.
106 Sbr. Jersild og Brix (1951) bls. 10.
107 Clemmensen (1926) bls. 89-91.
108 Sbr. Möller (1916) bls. 132, prentað aftur hjá
Jonsson og Jersild (1963) bls. 21.
109 Jeppesen og Friis Moller (1932) og Schorring (1950)
bls. 72-73. í fyrrnefnda ritinu bls. 47-48 er listi
yfir mikilvægustu rit um dönsku vaktaraversin.
llONóturnar eru teknar eftir Jeppesen (1932) bls.
36-40 og Jersild (1951) bls. 50-53, nema XII.
111 Jeppesen (1932) bls. 33, segir svítuna týnda en
píanóútdrátt varðveittan, en Jersild (1951) bls.
41-42 lýsir svítunni af slíkri nákvæmni að ætla
mætti að hún hafi þá verið komin í leitirnar.
Vaktaraversin í Kaupinhafn, með sama tón og þau
dönsku, á islensku yfirsett af sr. Þorsteini Svein-
björnssyni, með tveimur viðbættum til kukkan sex og
sjö. Anno 1777. Prentuð á Hólum í Hjaltadal af Pétri
Jónssyni 1778. Blaðið er um 40,0 cm á hæð og 32,5 cm
á breidd og varðveitt í þjóðdeild Landsbókasafns.
118