Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 114

HRAFN SVEINBJARNARSON
RITMENNT
Reykjavík, nokkurs konar stimpilklukk-
ur.79 Var það að erlendri fyrirmynd en var
lagt niður 1911.
Samkvæmt 2. grein vaktarainstrúxins 3.
október 1778 átti annar vaktaranna í
Reykjavík að hringja kirkjuklukkunni eftir
því hvaða stund var og syngja vaktaravers.
Fram kemur að vökturunum hafi verið
leveiuð (þ.e. afhent) vaktaravers. Einnig seg-
ir í 3. grein vaktarainstrúxins frá 1792, í ís-
lenskri þýðingu:
Þegar hann hefur þannig slegið stundirnar, er
honum skylt að kalla strax tímann og hin
ákveðnu valctaravers utan við glugga eftirlits-
mannanna, svo nærri rúmstæði þeirra sem kost-
ur er, og þar að auki á miðri götunni utan við hús
maddömu Angels nr. 5 og að síðustu ofar í
Reykjavík milli bæja maddömu Brun og Holms
timburmanns. Þó má hann mjög gjarnan kalla á
fleiri stöðum sé farið fram á það við hann, en þá
ber að greiða honum sérstaklega þá fyrirhöfn.
Bæjarfógetinn Stefán Gunnlaugsson setti
vaktaranum í Reykjavík nýjar reglur 10.
febrúar 1848, „Reglur fyrir næturvörðinn í
Reykjavíkur kaupstað", og tóku þær gildi
11. febrúar það ár. Þar stendur að nætur-
vörðurinn skuli
hrópa á íslenskrí tungu hjá sérhverju húsi ...
með þessum orðum: „Hó. hó. Næturvörður.
Klukkan er ...; Vindurinn er á ... " Milliáttanna
skal einnig getið, þegar svo stendur á, t.d. „vind-
urinn er landsunnan" o.s.frv.
Það sem úr þessu varð þótti heldur kátbros-
legt í munni vaktaranna, og var gert grín að
þessari skyldu þeirra með orðunum „Hó.
Hó. Næturvörðurinn. Klukkan er fimm.
Vindurinn er logn."80
Bréf frá þessum tíma staðfesta að áður
hafi næturvörðurinn í Reykjavík kallað á
dönsku. Var því breytt með reglunum 1848.
Þá ákvörðun kærðu danskir kaupmenn til
Rosenorns stiftamtmanns, en hann lét
kyrrt liggja.81
Guðbrandur Jónsson taldi að með reglun-
um 1848 hefðu vaktararnir hætt að syngja
en tilfærir ekki fyrir því heimildir.82 Þetta
kemur elcki heim við það sem hann segir
annars staðar í sama riti. Þar gerir hann
reyndar lítið úr söng vaktaranna án þess að
hafa nolckuð fyrir sér í því, en lætur fylgja
að rosknir Reykvíkingar muni eftir þessum
söng fram um 1874.83
Hvað sem því líður má telja sennilegt að
söngurinn taki að hverfa eða sé horfinn þeg-
ar embættisreglur bæjarstjórnar Reykjavík-
ur um löggæslumenn voru settar 21. mars
1889, enda er hans ekki getið þar. Um sömu
mundir þagnaði vaktarasöngurinn í smá-
bæjum í Danmörku.84 Áreiðanlegur og ná-
kvæmur vitnisburður um það hvenær vakt-
arasöngur féll niður í Reykjavík er þó ekki
til. Vaktarastarfið var lagt niður 1918 og við
tóku lögregluþjónar á næturvakt.85 Þá hafði
vaktarasöngurinn líklega ekki heyrst lengi.
79 Guðbrandur Jónsson (1938) bls. 116-17.
80 Guðbrandur Jónsson (1938) bls. 72. Hér má benda á
að sá siður að vaktarar hrópuðu vindáttina um leið
og tímann tíðkaðist í Bremerhafen á 19. öld skv.
Wichner (1897) bls. 62. í Noregi munu vaktarar
hafa kallað vindáttina, sbr. Vollsnes (2001) bls. 306.
Einnig í Svíþjóð sbr. Möller (1916) bls. 132. Skv. 9.
gr. Vaktarainstrúxins í Kaupmannahöfn 1784 áttu
vaktarar einnig að hrópa „hvad Vinden er."
Instruction (1784) bls. 10-11. Þessa er ekki getið í
þeim dönslcu ritum sem hér eru notuð um vaktara.
81 Páll Eggert Ólason (1930) bls. 430. Rosenorn kunni
sjálfur íslensku.
82 Guðbrandur Jónsson (1938) bls. 72.
83 Guðbrandur Jónsson (1938) bls. 23.
84 Jersild og Brix (1951) bls. 8.
85 Guðbrandur Jónsson (1938) bls. 128, sbr. sama rit
110