Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 101

Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 101
RITMENNT VÖKUMAÐUR, HVAÐ LÍÐUR NÓTTINNI? og ástæðu að norðan verðu. Upp á því er haldin vakt hverja nótt frá Krossmessu á vorin til Kross- messu á haustin. Umboðsmaðurinn lætur kalla frá Skansinum á hverju kvöldi tvo menn, sinn frá hverju býli, eftir boðburði; verða það með tóms- húsmönnum þrjár umferðir á sumri, með svolát- andi orðum, að ef vökumenn sjá nokkur ófriðar- líkindi, stykkjum skotið af skipum, eður báta frá þeim að landi róa, þá skal sá eini strax hlaupa að Landakirkju, sem er rétt í veginum, og hringja klukkunni, og síðan í Skansinn. En hinn annar gjörir vart við á þeim næstu bæjum, og svo hver af sér. Eina vörðu plaga þeir að hlaða hverja nótt, nær þurrt er, til eins vitnisburðar, að þeir hafi þar verið trúir vakandi, en ei sofandi. Af þessu fjalli sést um allt hafið kring um eyjarnar, nær og fjær, í heiðskíru veðri.35 Þarna kemur Krossmessa36 fyrir lílct og í Vopnadómi Magnúsar prúða frá 12. október 1581 þar sem hreppstjórar eru dæmdir „menn til að kalla og eldkveikingar á hæstu hæðum setja fyrir Krossmessu þar og alla vega má reyk sjá í byggðir svo og slcylduga til vita að kynda og vörð að halda sem hreppstjórum þylcir trúlyndastir og léttvíg- astir vera og sýslumann sem fyrst við varan að gjöra."37 í Vopnadómi kemur einnig fram sú skylda að „hver maður eigi lúður, að hann rnegi öðrum benda og við vara þar því má við koma."38 Islendingar voru löngum hræddir við ill- þýði eins og sjóræningja. Skansinn í Vest- mannaeyjum var endurreistur eftir Tyrkja- ránið 1627 og yfir hann settur constabel eða byssuskytta. Jón Olafsson Indíafari gegndi embættinu 1639 en árið eftir tók Gunnar Olafsson við og er talinn hafa þann starfa frarn um 1660.39 Forvera hefur Jón Indíafari átt í þessu embætti miðað við frásögn sonar hans.40 Jón Indíafari hafði verið byssuskytta og vaktari á Krónborgarsloti við Helsingjaeyri um 1620 og áður vaktari við týliúsið í Kaup- mannalröfn. Hann lýsir þeim störfum í ævi- sögu sinni.41 Oddur Magnússon lögsagnari í Vest- mannaeyjum dæmdi Vökudóm um 1670 og er hann til í uppskrift ritaðri eftir minni 1704. Dómur þessi lrefur verið talinn að nokkru byggður á Vopnadómi Magnúsar prúða.421 Vökudónri þessunr segir: Skal vakan uppbyrjast Krossmessu á vorin og haldast alt svo lengi sem umboðsmaðurinn til- segir eptir hentugleikum. En hver hér út í finst óhlýðinn, svikull eður ótrúr, skal straffast eptir atvikum og málavexti, svo sem sá, er þverúðar- samlega af illvilja brýtur á móti yfirvaldanna skikkun eður befalningu. Einninn slculu þeir skyldugir vera að morni í skanzinn að fara og segja til, að þeir hafi vakað.43 Ekki fer frekari sögum af vaktinni í Vest- mannaeyjum.44 Engum sögum fer heldur af vakt við Skansinn á Bessastöðum, sem 35 Gissur Pétursson (1938) bls. 97. 36 Krossmessa að vori er 3. maí. Krossmessa að hausti er 14. september. 37 Alþingisbækm íslands I (1912-14) bls. 442. 38 Alþingisbækur íslands I (1912-14) bls. 443. 39 Sigfús M. Johnsen (1946) bls. 272-73. 40 Jón Ólafsson (1908-09) bls. 400. Pétur G. Kristjáns- son skjalavörður benti mér á að Bogi Benediktsson (1909-15) bls. 526 segir: „Erlendur Ásmundsson út- nefndi 5. júní 1630 dóm um vökuna í Vestmanna- eyjum." Dómabækur úr Vestmannaeyjum frá þess- um tíma eru glataðar og fleira er ekki vitað um þennan dóm. 41 Jón Ólafsson (1908-09) bls. 56 og áfram og 87 og áfrarn. 42 Sigfús M. Johnsen (1946) bls. 274. 43 Jón Þorkelsson (1906-09) bls. 454. Einnig prentað hjá Sigfúsi M. Johnsen (1946) bls. 274. 44 Um viðbúnað í Vestmannaeyjum síðar sjá Sigfús M. Johnsen (1946) bls. 275 og áfram og Kristinn Jó- hannesson (1968) bls. 130 og áfram. Fróðlegt til 97
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.