Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 94

Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 94
SVANHILDUR GUNNARSDÓTTIR RITMENNT Ég hefi að undanförnu í vetur viljað sýna lit á að skemmta landsmönnum vorum með Islendinga- sögum sem á prent hafa útgengið. Vil ég ei efast að þær verði vel meðteknar af öllum Patrioter og vil því gjarnan byrja hér eftir á þeim stærri og merkilegri sögum [þ.e. skáldsögunum]. Útgáfur Björns sættu gagnrýni og þóttu af mörgum brjóta í bága við það sem yfirvöld höfðu boðað um holla siði og guðrækilega hegðan. Nærtælct dæmi um tíðarandann eru tilskipanir þær sem konungsvaldið sendi ís- lendingum á þessum tíma. Meðan píetisminn (heittrúnaðarstefnan) mátti sín mest í Dan- mörku, í tíð Kristjáns VI á árunum 1730-46, voru látnar út ganga tilskipanir til Islands um boð og bönn varðandi trúarlíf, dægrastyttingar fólks og almenn samsldpti. Stefnan barst síðan hingað með Ludvig Harboe sem lcom til lands- ins árið 1741 til að ltynna sér kirkju- og skóla- mál af hálfu Kirkjustjórnarráðs. I kjölfar heim- sóknar hans voru „reglugerðir" píetista þýddar og gefnar út á Hólum á árunum 1743-51, alls 26 tilskipanir. Biskupar, prestar og aðrir sem sáu um uppfræðslu áttu að hafa þær að leiðar- ljósi. I Forordning um húsvitjanir á íslandi (Forordning Vm Huus-Vitianer aa Islande) frá 27. maí 1746, 18. grein, segir: Presturinn skal það alvarlegasta áminna heimil- isfólkið að vakta sig fyrir ónytsamlegum sögum og ólíklegum ævintýrum og uppdiktum, sem í landinu hafa verið brúkanlegar, og aungvanveg- inn líða, að þær séu lesnar eður kveðnar í þeirra húsum, so að börnin og þeir uppvaxandi villist ekki þar af. Og í Tilskipan um húsagann á íslandi (Til- skipan Vmm Huus=Agann A Islande) frá 3. júní sama ár er í 7. grein sérstaklega verið að höfða til húsráðenda að þeir skuli: [...] vakta sig fyrir ósæmilegu tali og gamni, eyð- um og blóti, hégómlegum historíum, eða so köll- uðum sögum, og amorsvísum, eða rímum, sem kristnum sómir eklci um hönd að hafa, og heilag- ur andi angrast við. En af öllu má ljóst vera að Björn Markússon og sr. Þorsteinn Ketilsson voru á öðru rnáli en heittrúnaðarmenn hvað landanum væri holl lesning og hvað ekki. Endalok prentsmiðjustjórnar Björns Markússonar Arið 1757 kom út síðasta bókin í tíð Björns Markússonar á Hólum og reyndar sú eina það árið. Þetta sama ár fór Björn frá Hólum, og er ekki vitað um fleiri afrek hans í ís- lenskri prentsögu, enda elcki ósennilegt að hann hafi verið farinn að velta fyrir sér hug- tökum eins og framboði og eftirspurn af ein- hverju raunsæi! Því raunin varð að sjálf- sögðu sú að sauðsvartur, bláfátækur almúg- inn var elcki rétti „markaðurinn" til að selja afþreyingu á prenti, þ.e.a.s. fólki sem tæpast hafði ráð á að eignast „góðbókmenntir" á einu versta hallæristímabili átjándu aldar. Um það bil er Hólaprentsmiðja lagði upp laupana við lok aldarinnar kom í ljós að rúmur helmingur af upplagi bókanna frá ár- inu 1756 lá enn óseldur á Hólum. En hvað sem því líður mun Björns Markússonar verða minnst í bókmenningu íslendinga sem brautryðjanda í útgáfu þýddra reyfara, og þó að ekki yrði framhald á þessari útgáfu- starfsemi frá Hólaprentsmiðju var tveggja alda stjórn kirkjunnar manna á íslensku prentverki stöðvuð um skeið. 90
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.