Ritmennt - 01.01.2003, Page 94

Ritmennt - 01.01.2003, Page 94
SVANHILDUR GUNNARSDÓTTIR RITMENNT Ég hefi að undanförnu í vetur viljað sýna lit á að skemmta landsmönnum vorum með Islendinga- sögum sem á prent hafa útgengið. Vil ég ei efast að þær verði vel meðteknar af öllum Patrioter og vil því gjarnan byrja hér eftir á þeim stærri og merkilegri sögum [þ.e. skáldsögunum]. Útgáfur Björns sættu gagnrýni og þóttu af mörgum brjóta í bága við það sem yfirvöld höfðu boðað um holla siði og guðrækilega hegðan. Nærtælct dæmi um tíðarandann eru tilskipanir þær sem konungsvaldið sendi ís- lendingum á þessum tíma. Meðan píetisminn (heittrúnaðarstefnan) mátti sín mest í Dan- mörku, í tíð Kristjáns VI á árunum 1730-46, voru látnar út ganga tilskipanir til Islands um boð og bönn varðandi trúarlíf, dægrastyttingar fólks og almenn samsldpti. Stefnan barst síðan hingað með Ludvig Harboe sem lcom til lands- ins árið 1741 til að ltynna sér kirkju- og skóla- mál af hálfu Kirkjustjórnarráðs. I kjölfar heim- sóknar hans voru „reglugerðir" píetista þýddar og gefnar út á Hólum á árunum 1743-51, alls 26 tilskipanir. Biskupar, prestar og aðrir sem sáu um uppfræðslu áttu að hafa þær að leiðar- ljósi. I Forordning um húsvitjanir á íslandi (Forordning Vm Huus-Vitianer aa Islande) frá 27. maí 1746, 18. grein, segir: Presturinn skal það alvarlegasta áminna heimil- isfólkið að vakta sig fyrir ónytsamlegum sögum og ólíklegum ævintýrum og uppdiktum, sem í landinu hafa verið brúkanlegar, og aungvanveg- inn líða, að þær séu lesnar eður kveðnar í þeirra húsum, so að börnin og þeir uppvaxandi villist ekki þar af. Og í Tilskipan um húsagann á íslandi (Til- skipan Vmm Huus=Agann A Islande) frá 3. júní sama ár er í 7. grein sérstaklega verið að höfða til húsráðenda að þeir skuli: [...] vakta sig fyrir ósæmilegu tali og gamni, eyð- um og blóti, hégómlegum historíum, eða so köll- uðum sögum, og amorsvísum, eða rímum, sem kristnum sómir eklci um hönd að hafa, og heilag- ur andi angrast við. En af öllu má ljóst vera að Björn Markússon og sr. Þorsteinn Ketilsson voru á öðru rnáli en heittrúnaðarmenn hvað landanum væri holl lesning og hvað ekki. Endalok prentsmiðjustjórnar Björns Markússonar Arið 1757 kom út síðasta bókin í tíð Björns Markússonar á Hólum og reyndar sú eina það árið. Þetta sama ár fór Björn frá Hólum, og er ekki vitað um fleiri afrek hans í ís- lenskri prentsögu, enda elcki ósennilegt að hann hafi verið farinn að velta fyrir sér hug- tökum eins og framboði og eftirspurn af ein- hverju raunsæi! Því raunin varð að sjálf- sögðu sú að sauðsvartur, bláfátækur almúg- inn var elcki rétti „markaðurinn" til að selja afþreyingu á prenti, þ.e.a.s. fólki sem tæpast hafði ráð á að eignast „góðbókmenntir" á einu versta hallæristímabili átjándu aldar. Um það bil er Hólaprentsmiðja lagði upp laupana við lok aldarinnar kom í ljós að rúmur helmingur af upplagi bókanna frá ár- inu 1756 lá enn óseldur á Hólum. En hvað sem því líður mun Björns Markússonar verða minnst í bókmenningu íslendinga sem brautryðjanda í útgáfu þýddra reyfara, og þó að ekki yrði framhald á þessari útgáfu- starfsemi frá Hólaprentsmiðju var tveggja alda stjórn kirkjunnar manna á íslensku prentverki stöðvuð um skeið. 90
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168

x

Ritmennt

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.