Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 74

Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 74
EINAR H. GUÐMUNDSSON RITMENNT blik, eins og fossinn í ánni eða geislinn frá sól- inni, þá vöruðu líkamirnir ekki nema eitt augna- blik eins og rykkur; maður hlýtur því að álíta krapt frumagnarinnar eins og sírennandi straurn. Þessi sírennandi aflstraumur vitnar, að alheimur sé eintómur, gagntær, guðdómlegur kraptur eða vilji, en ekki meiningarlaust, sjálfstætt og óþjált efni, eins og Plató hélt. Sjá Fjölnir 1. ár, 103., 106. bls.118 B. „ Teningar og efnisdeilingin, eða: Efnis- deilingin sýnist verða að hafa takmörk" [Handrit í Lbs 2118a 8vo. Eins og fram kemur í megintexta var kveikjan aó þessum rítgerðar- drögum deila þeirra fóns Hjaltalíns landlæknis og séra Magnúsar fónssonar á Grenjaðarstað um smáskammtalækningar á árunum 1856-57 [59]. Björn leggur út af oróum Magnúsar um deilingu efnisins og þeirri fullyrðingu hans, að „úr ten- ingsþumlungi vatns verði 1128 teningsþumlung- ar af gufu “. Björn tekur dæmi af gufu, sem verö- ur til úr einum teningsþumlungi vatns og breið- ist út „eptir eðli sínu“ og án fyrirstöðu í rúm- málið ein dekiljón teningsþumlunga.119 Hann leikur sér fyrst að því að reikna út hliðalengd tenings með þessu rúmmáli og fær út um það bil 265 ljósár. Síðan segir, og menn ættu að hafa í huga, aö um uppkast er að ræða:] Það er víst öllum skiljanlegt, að framanskrif- aður reikningur sé því að eins gildandi að gufan hafi svo mikið þensluafl að hún geti í lopttómu rúmi120 breitt sig út til Decillionar þar sem eng- in fyrirstaða mætir, eða að hennar Cohæsion sé nærri engin. Þegar [MagnúsJ segir að teningsþumlungur af vatni verði að 1728 teningsþumlungum af gufu, þá sýnist í fyrsta áliti að hann meini deilingu efnis í 1728 parta, einkum þar þetta dæmi stend- ur meðal annarra hvar deiling í vissa tölu er til- tekin. En þar 1728 er ekki nein stór tala, allrasíst sem geti komist í nokkurn samjöfnuð við De- cillion ... þá er þetta ekki meining [Magnúsar], heldur sú að teningsþumlungur vatns deilist í svo margar lopti líkar agnir að ekki verði tölu á komið, en sem fylli 1728 teningsþumlunga sem er sama sem eitt teningsfet. Þegar út er dregin teningsrótin af 1728 sem er 12 (þumlungar) þá sýnir það, að sá teningur er 12 þumlungar á kant, sem fyllir 1728 teningsþumlunga ... Af þessu ... er auðsjeð að hver ögn af vatni verður 12 sinn- um breiðari þegar hún er orðin að gufu (en þetta getur þó orðið langtum meira ef öðruvísi er að farið). Sama er að segja um frumagnirnar, þær verða allteins 12 sinnum breiðari í gufunni en þær voru í vatninu, en allt fyrir það verða þær ekki deililegri en þær voru áður, og þar í verðum vér á gagnstæðri meiningu við [Magnús), að hann heldur að deililegleiki efnisins fljóti af deilileg- leika rúmsins, hvað öldungis ekki hefur stað. Það geta ýmsar hindranir komið í veg fyrir deilingu efnisins sem ekki hindra deilingu rúms- ins. Bæði frá Mechanikunnar og Chemiunnar síðu geta komið hindranir fyrir deilingu efnisins, þar sem engin er hindran fyrir deilingu rúmsins. Þar að auki má segja að deiling rúmsins er ekki nema hugsan tóm, í stað þess að efnisdeilingin á í höggi við krapta og þá margvíslega og ósam- kynja. Það sýnist eins og [Magnúsi] liggi jafnvel við að neita tilveru frumagnanna þó það sé ekki víst; en leiða má rök til þess, að hinar minnstu agnir efnisins hljóti að vera stærri en mathema- tiskir púnktar, og þá eru þar komnar frumagnir. Sá mathematiski púnktur innilykur ekkert rúm, hans Diameter er því fullkomið 0; hann er heldur ekki partur hins útþanda rúms. Vilji maður raða púnktum til að fylla beina línu, þá væri það eins og að addera saman tómum núll- um, maður fengi að eilífu aldrei neina endanlega summu þar útaf, svo sem 1, 2, 3, o.s.frv. Punkt- arnir eru því ekki partar rúmsins, heldur einung- is fríviljugir mælingarreitir, út frá hverjum menn eptir geðþekkni mæla rúmsins parta, sem eru línurnar. 118 Tilvitnunin í lokin er í grein Jónasar Hallgríms- sonar, „Um eðli og uppruna jarðarinnar". 119 Ein ensk Decillíón eða dekiljón er 10 ’ . Ensk trillí- ón eða trilljón er 10 . 120 Neðanmálsgrein Björns: „Lesarinn aðgæti að menn eru orðnir visir um að gufa útbreiðir sig best í lofttómu rúmi." 70
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.