Ritmennt - 01.01.2003, Síða 74

Ritmennt - 01.01.2003, Síða 74
EINAR H. GUÐMUNDSSON RITMENNT blik, eins og fossinn í ánni eða geislinn frá sól- inni, þá vöruðu líkamirnir ekki nema eitt augna- blik eins og rykkur; maður hlýtur því að álíta krapt frumagnarinnar eins og sírennandi straurn. Þessi sírennandi aflstraumur vitnar, að alheimur sé eintómur, gagntær, guðdómlegur kraptur eða vilji, en ekki meiningarlaust, sjálfstætt og óþjált efni, eins og Plató hélt. Sjá Fjölnir 1. ár, 103., 106. bls.118 B. „ Teningar og efnisdeilingin, eða: Efnis- deilingin sýnist verða að hafa takmörk" [Handrit í Lbs 2118a 8vo. Eins og fram kemur í megintexta var kveikjan aó þessum rítgerðar- drögum deila þeirra fóns Hjaltalíns landlæknis og séra Magnúsar fónssonar á Grenjaðarstað um smáskammtalækningar á árunum 1856-57 [59]. Björn leggur út af oróum Magnúsar um deilingu efnisins og þeirri fullyrðingu hans, að „úr ten- ingsþumlungi vatns verði 1128 teningsþumlung- ar af gufu “. Björn tekur dæmi af gufu, sem verö- ur til úr einum teningsþumlungi vatns og breið- ist út „eptir eðli sínu“ og án fyrirstöðu í rúm- málið ein dekiljón teningsþumlunga.119 Hann leikur sér fyrst að því að reikna út hliðalengd tenings með þessu rúmmáli og fær út um það bil 265 ljósár. Síðan segir, og menn ættu að hafa í huga, aö um uppkast er að ræða:] Það er víst öllum skiljanlegt, að framanskrif- aður reikningur sé því að eins gildandi að gufan hafi svo mikið þensluafl að hún geti í lopttómu rúmi120 breitt sig út til Decillionar þar sem eng- in fyrirstaða mætir, eða að hennar Cohæsion sé nærri engin. Þegar [MagnúsJ segir að teningsþumlungur af vatni verði að 1728 teningsþumlungum af gufu, þá sýnist í fyrsta áliti að hann meini deilingu efnis í 1728 parta, einkum þar þetta dæmi stend- ur meðal annarra hvar deiling í vissa tölu er til- tekin. En þar 1728 er ekki nein stór tala, allrasíst sem geti komist í nokkurn samjöfnuð við De- cillion ... þá er þetta ekki meining [Magnúsar], heldur sú að teningsþumlungur vatns deilist í svo margar lopti líkar agnir að ekki verði tölu á komið, en sem fylli 1728 teningsþumlunga sem er sama sem eitt teningsfet. Þegar út er dregin teningsrótin af 1728 sem er 12 (þumlungar) þá sýnir það, að sá teningur er 12 þumlungar á kant, sem fyllir 1728 teningsþumlunga ... Af þessu ... er auðsjeð að hver ögn af vatni verður 12 sinn- um breiðari þegar hún er orðin að gufu (en þetta getur þó orðið langtum meira ef öðruvísi er að farið). Sama er að segja um frumagnirnar, þær verða allteins 12 sinnum breiðari í gufunni en þær voru í vatninu, en allt fyrir það verða þær ekki deililegri en þær voru áður, og þar í verðum vér á gagnstæðri meiningu við [Magnús), að hann heldur að deililegleiki efnisins fljóti af deilileg- leika rúmsins, hvað öldungis ekki hefur stað. Það geta ýmsar hindranir komið í veg fyrir deilingu efnisins sem ekki hindra deilingu rúms- ins. Bæði frá Mechanikunnar og Chemiunnar síðu geta komið hindranir fyrir deilingu efnisins, þar sem engin er hindran fyrir deilingu rúmsins. Þar að auki má segja að deiling rúmsins er ekki nema hugsan tóm, í stað þess að efnisdeilingin á í höggi við krapta og þá margvíslega og ósam- kynja. Það sýnist eins og [Magnúsi] liggi jafnvel við að neita tilveru frumagnanna þó það sé ekki víst; en leiða má rök til þess, að hinar minnstu agnir efnisins hljóti að vera stærri en mathema- tiskir púnktar, og þá eru þar komnar frumagnir. Sá mathematiski púnktur innilykur ekkert rúm, hans Diameter er því fullkomið 0; hann er heldur ekki partur hins útþanda rúms. Vilji maður raða púnktum til að fylla beina línu, þá væri það eins og að addera saman tómum núll- um, maður fengi að eilífu aldrei neina endanlega summu þar útaf, svo sem 1, 2, 3, o.s.frv. Punkt- arnir eru því ekki partar rúmsins, heldur einung- is fríviljugir mælingarreitir, út frá hverjum menn eptir geðþekkni mæla rúmsins parta, sem eru línurnar. 118 Tilvitnunin í lokin er í grein Jónasar Hallgríms- sonar, „Um eðli og uppruna jarðarinnar". 119 Ein ensk Decillíón eða dekiljón er 10 ’ . Ensk trillí- ón eða trilljón er 10 . 120 Neðanmálsgrein Björns: „Lesarinn aðgæti að menn eru orðnir visir um að gufa útbreiðir sig best í lofttómu rúmi." 70
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168

x

Ritmennt

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.