Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 128

HRAFN SVEINBJARNARSON
RITMENNT
Lars Chr. Hansen vaktari við Gisselfeld slotið
1888-1937, síðasti danslci vaktarinn sem söng vaktara-
sönginn við störf sín. Ur Jorgen Jersild og Hans Brix.
De gamle danske Vægtervers.
X í riti eftir Thomas Laub, „Dansk Kirke-
sang" 1918, er lagið haft eftir gömlum kon-
um sem barnungar höfðu lært það af göml-
um manni, líklega fæddum um miðja 18.
öld.114 Laub sem var helstur þjóðlagafröm-
uður Dana, var þekktur fyrir lagfæringar á
þjóólögum eða endurgerðir þeirra, og er eng-
in ástæða til að ætla að hann hafi lagið eftir
óbreytt. 1 Lagið er upphaflega í e-dórískri
tóntegund.
XI Lagið eins og það var hjá vaktaranum
sem síðastur söng vaktaralagið í Dan-
mörku. Hann var vaktari við slotið Gissel-
feld á Suður-Sjálandi. Hann hét Lars Chr.
Hansen, fæddur 1864, og söng lagið frá því
hann tók til starfa við slotið 1888 til dauða-
dags 1937. Árið 1935 var söngur hans hljóð-
ritaður og er í hljómplötusafni danska ríkis-
útvarpsins 116
XII Sálmalagið „Heemlig stodh jag en mor-
gon", eldri gerð lagsins úr Mönsterás-hand-
ritinu sænska frá 1646.117 Það lag hefur ver-
ið rakið aftur til lágþýskrar vísu „Die
Tageweise" frá 16. öld „Ich stund an einem
Morgen".118
Götuhljóð í Reykjavík
Tónskáld í útlöndum hafa gert sér að leik að
flétta saman og raddsetja hversdagslög á
borð við götuköll og vaktarasöngva í tón-
verlcum og hafa slík tónverk stundum verið
nefnd quodlibet, í beinni þýðingu: ,hvað
sem er' eða ,hvað sem yður þóknast'.119 Það
lag sem elst er varðveitt á nótum við þýslcan
valctarasöng er einmitt úr slílcu tónverki
eftir Leonhard Páminger (Pamingerus) en
það var prentað í quodlibet-safni Wolfgang
Schmeltzes sem gefið var út í Vín 1544.120
114 Jersild og Brix (1951) bls. 44^15.
115 Jeppesen og Friis Moller (1932) bls. 41. Jersild og
Brix (1951) bls. 44.
116 Jersild og Brix (1951) bls. 45.
117 Sálmafræðingurinn og presturinn Severin Widding
veitti því athygli að vaktarasöngurinn væri þessu
skyldur. Sjá nmgr. 109, sbr. Jersild og Brix (151) bls. 49.
118Jersild og Brix (1951) bls. 50. Sjá frekari tilvísun
þar og í útgáfu Mönsterás-handritsins, Fransén
(1940) Första delen bls. 426. Hér er farið eftir þeirri
útgáfu, Fransén (1940) Andra delen bls. 140-43.
Sænski sálmatextinn hljóðar svo: Heemlig stodh
Jag en morgon, Vppá en lönlig stadh, Medh mykin
gráát och sorger, Hörde jag huru badli, Döden en
vnger man, Then honom hade grijpit, Och bundit
medh starke bandh. f Böhme (1893) bls. 544-45 er
þýska vísan prentuð með nótum og sögð frægust
allra kveðjukvæða á 15.-17. öld. Þar eru og vísanir
til allskyns texta við lagið og útsetningar tón-
skálda á því. Nefna má að þýsk systurgerð sænslca
textans kemur þar fyrir úr Erfurter Gesangbuch
1648.
119 Quodlibet hefur verið þýtt á íslensku sem tyrk-
nesk messa. Hallgrímur Helgason (1980) bls. 152.
120 Moser (1935) bls. 38.
124