Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 89

RITMENNT
ÞÝDDIR REYFARAR Á ÍSLENSKUM BÓKAMARKAÐI UM MIÐJA 18. ÖLD
er síðan ítrekað í sögulokin, en þar er að
finna kaflann „Lehre" þar sem heilræði
með uppfræðsluboðskap eru sett fram í sex
liðum lesendum til handa í dyggðugu líf-
erni. í lok hinnar dönsku þýðingar sögunn-
ar, sem kom út árið 1740 og er því trúlega
þýðing annarrar útgáfu hennar frá 1739,
birtist þessi sami kafli í nánast orðréttri
þýðingu og ber þar heitið „Lærdom". Kafl-
ans eða lærdómskenninganna er sérstaklega
getið á titilsíðu dönsku bókarinnar: „For-
fattet med Moralske Anmærkninger", líkt
og finna má á bókarkápu fyrrnefndu þýslcu
útgáfunnar, „die beygefefiten sinnreichen
Anmerlcungen." Um þennan uppfræðslu- og
heilræðakafla þýsku og dönslcu sagnanna
verður ekki annað sagt en að hann sé þung-
ur aflestrar, sem reyndar einkennir stóran
hluta sjálfrar sögunnar, og ekki er hann sér-
stök skemmtilesning. Sú mötun sem kem-
ur fram í kaflanum, þar sem fræðslugildi
sögunnar er rækilega undirstrikað, þ.e.
hvernig feta beri vegi dyggðarinnar, og hug-
rnyndin um synd og náðun (syndaaflausn),
er í fullu samræmi við áherslur píetista
þessa tíma um sjálfsuppgjör söguhetju og
hvernig því skuli komið á framfæri í hók-
menntum. Samtímastraumar í trúmálum
og stefna yfirvalda endurspeglast í píetískri
hugmyndafræði sem tröllríður sögunni auk
annarra sagna frá þessum tíma þar sem
sjálfsævisögukrufningin er í forrni trúar-
legra játninga.
Tveir Robinson í frjálslegri þýóingu
íslenskri
Eins og fram hefur komið um hinar ís-
lensku gerðir sagnanna af Berthold og
Gustav þá eru þær styttar töluvert frá
dönsku fyrirmyndinni, og á það sérstaklega
við um Gustavs sögu. Enn hefur ekki orðið
úr hjá undirritaðri að ráðast í að bera ís-
lenslca texta Gustavs sögu saman við er-
lendu textana, en Bertholds saga hefur hins
vegar verið slcoðuð rækilega.
Helstu niðurstöður eru þær að hin danslca
þýðing Bertholds sögu fylgi þýslca textanum
mjög nákvæmlega, og telst það til tíðinda ef
þýðingin er eklci orðrétt. En það sarna verð-
ur ekki sagt urn þýðingu Þorsteins Ketils-
sonar sem er nokkurs konar endurgerð
dönsku fyrirmyndarinnar, enda ýmsu hag-
rætt eða hreinlega sleppt eftir höfði þýðand-
ans - og jafnvel útgefandans - þó að í meg-
inatriðum sé helstu efnisatriðum fylgt.
Margt af því sem íslenski þýðandinn hleyp-
ur yfir vekur til umhugsunar, svo sem þeg-
ar í ljós kemur að hann sneyðir algerlega hjá
lærdómskaflanum fyrrnefnda.
Af breytingum sem gerðar eru í íslensku
þýðingunni sést að þeir sem stóðu að henni
og útgáfu hennar hafa markað sér ákveðna
stefnu í upphafi. Hún virðist vera í meginat-
riðurn sú að draga úr trúarhita og játningum
sögupersóna og hinni yfirþyrmandi siða-
vendni en leggja meiri áherslu á fagurfræði
og skemmtigildi sögunnar. Þetta bendir til
að þeir hafi gert sér fulla grein fyrir því að
ekki væri grundvöllur fyrir sögu í þeim trú-
arlega siðaboðskaparanda sem einkennir
fyrirmyndina. En þess ber að gæta að þrátt
fyrir að íslensk gerð Bertholds sögu sé laus
undan forræðishyggju fyrirmyndarinnar er
samt sem áður ríkjandi sú hneigð að sýna
manneslcjuna í glímu við veruleikann í ljósi
trúarinnar á guð, og í stað þess að gefast upp
leitar hún úrræða og þroskast við hverja
85