Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 64

Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 64
EINAR H. GUÐMUNDSSON RITMENNT Árið 1856 brutust út í íslenskum blöðum miklar deilur um smáskammtalækningar. Þær stóðu milli Jóns Hjaltalíns Jónsson- ar (1807-82) landlæknis og íslenskra hómópata.104 Landlæknir gaf einnig út harðorðan bæl<ling, Vísindin, reynslan og homöo- patharnir [59a] þar sem hann varaði almenning við starfsemi smáskammtalækna. Árið eftir svöruðu ýmsir hómópatar í sömu mynt, þar á meðal Magnús Jónsson (1809-89) prestur á Grenjað- arstað, sem sendi frá sér ritlinginn Dr. Hjaltalín og vísindin, eða svar upp á rit hans: „Vísindin, reynslan og homöopatharnir" [59b]. Ritdeilan var að ýmsu leyti sérstæð og þar áttu sér senni- lega stað fyrstu og hugsanlega einu opinberu átökin á íslandi um atómkenninguna. í ádrepu sinni segir landlæknir meðal annars: Það er ómögulegt að skipta efninu í svo smáa parta, eins og homöopath- arnir þykjast gjöra, eða þynna þau, eins og þeir segja, því frumagnir (At- omer) hlutanna, sem eigi verða þynntar, eru svo langtum stærri, en homöopatharnir halda. Þetta hafa efnafræðingarnir sýnt á hinum seinni tímum, og enginn getur neitað því ... Homöopatharnir halda, að einu grani eða byggkorni og einum dropa verði skipt eigi aðeins í trillí- ón, heldur og í decillíón-staði. En þetta stríðir þvert á móti reynslu efna- fræðinganna um frumagnir hlutanna (Atomer).105 Svar Magnúsar hljóðar þannig: Partar efnanna hljóta þó ætíð að hafa í sjer efni, fylla rúm, og þess vegna vera skiptanlegir. Og undarlegt er það, að þessir hávitru (!!!) talsmenn stóru frumagnanna, dr. Hjaltalín og hans líkar, skuli þykjast færir að dæma um það, sem þeir þekkja ekki, því þessar svo nefndu frumagnir eru heilaspuni þessara vitringa, og enginn þeirra hefur nokkurn tíma sjeð þær; samt bera þeir fyrir sig vísindin, en tala þó og dæma eins og flón.106 Orðalagið minnir skemmtilega á viðhorf austurríska eðlisfræð- ingsins Ernsts Machs (1838-1916) mörgum árum síðar. Líkt og Magnús trúði Mach ekki á tilvist atóma og taldi þau hreina hug- arsmíð manna svo sem Newtons, Daltons, Maxwells og Boltz- manns.107 fróðlega grein um glímu Newtons við þetta forna vandamál: A. Janiaks: Space, Atoms and Mathematical Divisibility in Newton. Studies in History and Philosophy of Science 31, 2000, bls. 203-30. 104 Sjá t.d. bókina Öldin sem leið, Reykjavík 1955, bls. 226-27 og 232. 105 Sjá [59a|, bls. 10. Um er að ræða enskar einingar: Decillíón eða dekiljón er 10 og trillíón eða trilljón er 10 . í þessu sambandi má minna á, að fjöldi einda í einu móli er gefinn með Avogadrostölu, 6,02x10' '. 106 Sjá [59b[, bls. 38. Til gamans má geta þess, að þeir Jón og Magnús höfðu báð- ir verið nemendur Björns Gunnlaugssonar í Bessastaðaskóla. 60
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.