Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 102

Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 102
HRAFN SVEINBJARNARSON RITMENNT reistur var um 1668, en þar voru þó í byrjun nokkur fallstykki og ein byssuskytta.45 Fall- stykkin voru flutt til Reykjavíkur sumarið 1809, í Batteríið við Arnarhól. Islenskir vaktarar sem tengjast virkjum og landvörnum eru sennilega helst í ætt við stöpulsvaktina evrópsku eða turnvaktar- ana. Akvæðið um lúður í Vopnadómi Magn- úsar prúða minnir á iðju þeirra vaktara. Allt virðist þetta lausara í reipunum í hinu ís- lenska dreifbýli en í evrópskum borgum og köstulum. Vafalaust hefur íslenski hundur- inn yfirleitt verið látinn nægja enda mun hann nýtastur í hlutverki varðhunds og ódýrari í rekstri en vaktari. Hér verður hins vegar fjallað um vaktara sem minna fremur á gangvaktina fornu. Vaktararnir í Reykjavík Þegar þéttbýli tók að myndast á síðari hluta 18. aldar í Reykjavík á Seltjarnarnesi kvikn- aði þörf fyrir brunavörslu, löggæslu og götu- lýsingu. Þetta þrennt heyrði til störfum vaktara í þéttbýli erlendis. Aðrir starfsmenn sem nauðsynlegir eru í þéttbýli, sótarar, götusóparar, öskukarlar og vatnsberar, hafa í Reykjavík einkum hlotið athygli í sögum af undarlegum mönnum sem þessum störfum hafa gegnt.46 Vaktara- störfin voru líklega metin meira en þessi störf, en munaði þó ekki miklu.47 Vaktararnir í Reykjavík voru í upphafi á vegum iðnaðarstofnananna, Innréttinganna svonefndu. Þeim var fyrst sett erindisbréf af forstjóra Innréttinganna, H.C. Christensen, með vaktarainstrúxinu 3. október 1778. Það er varðveitt í uppskrift í Borgarskjalasafni sem hér er látin fylgja í heild: Copie ud af den Extract som afg. Kiöbmand Hans Christensen har afgivet til Kiöbmand Suncken- berg, angaaende Forsigtig Omgang med Ild og Lys i Reikevig, samt Instruxion for Vægterne sam- mestæds. Num: 24 I anleedning af sidste opkomne ildebrand her i Reikevig, natten i mellem den 17dc og 18de octo- br. næst afvigte, udi John Hallssens koge huus, eller kiökken, bliver en hver, saa vel af fabri- qvens betientere og arbeids folk, som alle andre, her nær om kring boende, for eftertiden, saaleedes herved advaret. At en hver for sig, ej alleene, med den aller- störste forsigtighed, bör omgaaes, udi fabriqvens huuse, og deres bayer, med ild og lys, for ilds vaade og der af flydende skade udi beste hensigt maatte forelcommes; men i særdeeleshed at ingen under staaer sig enten selv, eller ved deres börn og vinne folk, at bære eller lade gaae med ilden saa löselig og utilladelig mellem Indretnin- gernes tilhörende huuse og bygninger eller fra en baj til anden, som hid til af mange er skeet, en- ten udi törv, eller paa anden uforsigtig maade, for der ved ald ild ulykke og skade at see afværget, saa vel for Indretningernes tilhörende, som for enhver i særdeeleshed, thi skulde nogen med ilden saa skiödeslös befindes, maa de tilregne sig selv ald ulejlighed, de der ved kan have at vente, da de silckerlig skal vorde efter sat og straffet saa som: ltc gang, om nogen antreffes at bære og gaae med ilden lös, som ovenmeldt i mellem huusene samanburðar er að athuga sögu skansa í Færeyjum, en lögreglan þar á upphaf sitt sem skansvakt, Skálagarð (2000) bls. 180-82. 45 Kristinn Jóhannesson (1968) bls. 135-36. 46 Um vatnsberana sjá t.d. Þórbergur Þórðarson (1936-40) bls. 222 og áfram. Oft gegndu fátækling- ar og utangarðsfólk þessum störfum. í Danmörku var notað orðið natmænd um þá sem unnu sem götusóparar, öskukarlar og sótarar, en litið var nið- ur á þessi störf og þá sem inntu þau af hendi. 47 Um virðingu vaktaranna í Danmörku sjá Schiott (1926) bls. 9, 16, 52-53, 71, 81 og víðar. í Þórshöfn í Færeyjum var fyrsti vaktarinn ráðinn árið 1903 og 98
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.