Ritmennt - 01.01.2003, Síða 102

Ritmennt - 01.01.2003, Síða 102
HRAFN SVEINBJARNARSON RITMENNT reistur var um 1668, en þar voru þó í byrjun nokkur fallstykki og ein byssuskytta.45 Fall- stykkin voru flutt til Reykjavíkur sumarið 1809, í Batteríið við Arnarhól. Islenskir vaktarar sem tengjast virkjum og landvörnum eru sennilega helst í ætt við stöpulsvaktina evrópsku eða turnvaktar- ana. Akvæðið um lúður í Vopnadómi Magn- úsar prúða minnir á iðju þeirra vaktara. Allt virðist þetta lausara í reipunum í hinu ís- lenska dreifbýli en í evrópskum borgum og köstulum. Vafalaust hefur íslenski hundur- inn yfirleitt verið látinn nægja enda mun hann nýtastur í hlutverki varðhunds og ódýrari í rekstri en vaktari. Hér verður hins vegar fjallað um vaktara sem minna fremur á gangvaktina fornu. Vaktararnir í Reykjavík Þegar þéttbýli tók að myndast á síðari hluta 18. aldar í Reykjavík á Seltjarnarnesi kvikn- aði þörf fyrir brunavörslu, löggæslu og götu- lýsingu. Þetta þrennt heyrði til störfum vaktara í þéttbýli erlendis. Aðrir starfsmenn sem nauðsynlegir eru í þéttbýli, sótarar, götusóparar, öskukarlar og vatnsberar, hafa í Reykjavík einkum hlotið athygli í sögum af undarlegum mönnum sem þessum störfum hafa gegnt.46 Vaktara- störfin voru líklega metin meira en þessi störf, en munaði þó ekki miklu.47 Vaktararnir í Reykjavík voru í upphafi á vegum iðnaðarstofnananna, Innréttinganna svonefndu. Þeim var fyrst sett erindisbréf af forstjóra Innréttinganna, H.C. Christensen, með vaktarainstrúxinu 3. október 1778. Það er varðveitt í uppskrift í Borgarskjalasafni sem hér er látin fylgja í heild: Copie ud af den Extract som afg. Kiöbmand Hans Christensen har afgivet til Kiöbmand Suncken- berg, angaaende Forsigtig Omgang med Ild og Lys i Reikevig, samt Instruxion for Vægterne sam- mestæds. Num: 24 I anleedning af sidste opkomne ildebrand her i Reikevig, natten i mellem den 17dc og 18de octo- br. næst afvigte, udi John Hallssens koge huus, eller kiökken, bliver en hver, saa vel af fabri- qvens betientere og arbeids folk, som alle andre, her nær om kring boende, for eftertiden, saaleedes herved advaret. At en hver for sig, ej alleene, med den aller- störste forsigtighed, bör omgaaes, udi fabriqvens huuse, og deres bayer, med ild og lys, for ilds vaade og der af flydende skade udi beste hensigt maatte forelcommes; men i særdeeleshed at ingen under staaer sig enten selv, eller ved deres börn og vinne folk, at bære eller lade gaae med ilden saa löselig og utilladelig mellem Indretnin- gernes tilhörende huuse og bygninger eller fra en baj til anden, som hid til af mange er skeet, en- ten udi törv, eller paa anden uforsigtig maade, for der ved ald ild ulykke og skade at see afværget, saa vel for Indretningernes tilhörende, som for enhver i særdeeleshed, thi skulde nogen med ilden saa skiödeslös befindes, maa de tilregne sig selv ald ulejlighed, de der ved kan have at vente, da de silckerlig skal vorde efter sat og straffet saa som: ltc gang, om nogen antreffes at bære og gaae med ilden lös, som ovenmeldt i mellem huusene samanburðar er að athuga sögu skansa í Færeyjum, en lögreglan þar á upphaf sitt sem skansvakt, Skálagarð (2000) bls. 180-82. 45 Kristinn Jóhannesson (1968) bls. 135-36. 46 Um vatnsberana sjá t.d. Þórbergur Þórðarson (1936-40) bls. 222 og áfram. Oft gegndu fátækling- ar og utangarðsfólk þessum störfum. í Danmörku var notað orðið natmænd um þá sem unnu sem götusóparar, öskukarlar og sótarar, en litið var nið- ur á þessi störf og þá sem inntu þau af hendi. 47 Um virðingu vaktaranna í Danmörku sjá Schiott (1926) bls. 9, 16, 52-53, 71, 81 og víðar. í Þórshöfn í Færeyjum var fyrsti vaktarinn ráðinn árið 1903 og 98
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168

x

Ritmennt

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.