Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Page 139

Umsagnir um bœkur
leikans eins og hann horfir við nú á dög-
um.
Ekkert getur gert karl og konu eins,
nema því aðeins að þau séu eðlislíkari
<sálarskyldari) en „vísindalegar" bælinga-
niðurstöður og „vísindaleg" óskhyggja
kennivalda hefur viljað viðurkenna. Og
eitthvað hlýtur að vera bogið við „eðlið“
í margfróðum mönnum, sem þykjast ekki
lengur vita muninn á karli og konu.
Síðari hluti hókarinnar skiptist í tvo
kafla, Ástin og hnignun hennar í nútíma-
þjóðfélögum Vesturlanda og Ástundun ást-
arinnar. Eins og fyrra kaflaheiti ber með
sér hefur höf. ekki trú á því að sönn ást
sé ýkja fyrirferðarmikil í vestrænum sam-
félögum og reynir að finna orsakir þess. -
Maðurinn er ekki sá herra sjálfs sín sem
iiann hefur löngum talið sig vera, heldur
leiksoppur annarlegra hlut- eða óhlut-
kenndra afla, félagslegra og hagrænna, sem
iiann hefur ekki mátt til að berjast gegn.
Fromm heldur því fram, að maðurinn hafi
einnig gert sjálfan sig að vélmenni, dauð-
um hlut meðal annarra dauðra hluta hinn-
ar vélrænu og efnahagslegu heildar. Hann
hefur glatað sjálfi sínu, lífskennd sinni og
þ. a. 1. lífsástríðum sínum, sem eru frum-
forsenda þess að maðurinn skynji gildi og
tilgang tilveru sinnar. Hann er á 6tefnu-
lausu reiki í útjaðri veruleikans. Við slík
skilyrði getur ást ekki dafnað, eða öllu
heldur er ástinni ofaukið þar sem öll skil-
yrði til þess að skynja hana og meðtaka
hafa verið upprætt. Maðurinn stendur ekki
lengur í lífrænum tengslum við umhverfi
sitt. Hann er markaðsvara og lýtur lögmál-
um framboðs og eftirspurnar viðskipta-
heimsins. Umhyggja, ábyrgðarkennd, virð-
ing og þekking í sálrænum og félagslegum
skilningi eru ekki þeir eiginleikar, 6em
spurt er eftir á persónuleikamörkuðum
hins vestræna heims. Aðeins það sem hefur
„skiptagildi", selst fljótt og vel og gefur
fjárhagslegan hagnað. En þrátt fyrir þetta
gengur „ástin“ ljósum logum um þessi
sömu menningarsamfélög og hefur sjald-
an gert háværari kröfur til viðurkenningar
á verðleikum sínum. Hér er uppbótakerfið
á fullri ferð. Margvíslegustu tegundir
gerviástar hafa hreiðrað um sig í lífrústum
hinnar sönnu ástar, með öllum hugsanleg-
um hugsýkiseinkennum, sem jafnan eru
fylgifiskar mannlegra yfirborðstengsla. Sú
ást sem œtti að birtast í „virkri umhyggju
fyrir lífi og vexti þess sem við elskum",
hefur reynzt of tímafrek og kröfuhörð en
hennar í stað er komin „ást, sem gagn-
kvæm kynferðisleg fullnæging, og ást sem
„samtök" og afdrep frá einmanaleika."
Það væri lítið skynsamlegt, raunar ein-
göngu skaðlegt að lesa bók á bók ofan eft-
ir hámenntaða menn, sem gera ekki ann-
að en staðfesta með lærdómi sínum sí-
þverrandi hæfni mannsins til þess að valda
tilveru sinni á þessari jörð, ef enginn gerði
minnstu tilraun til þess að benda á neinar
lausnarleiðir. - Hvernig er hægt að á-
stunda ástina svo hún verði virkur þáttur
í þroskaferli mannsins og hefji liann upp
úr bernskustöðnuðum hugmyndaheimi um
gildi þessarar Iífshvatar? Hver er hin
raunverulega afstaða Fromms til þessarar
lífskreppu og mögulegs afturbata? Því
verður ekki svarað með einu orði. Hann
virðist nokkuð tvíátta með köflum og hann
á enga patent-lausn á þessum sameiginlega
vanda hins vestræna manns - firringunni,
tilfinningatóminu, neyzlusýkinni, - en þó
huggar hann lesandann við það, að fáir
séu svo með öllu ördauða að mennsku, að
þeir hafi ekki kennt einhverrar ástar-
reynslu a. m. k. í frumstæðustu mynd á
einhverju æviskeiði. - Ríkjandi þjóðskipu-
lag Vesturlanda telur hann að geti ekki
fóstrað ástina að neinu marki, og hann veit
að meðul þau, sem standa mönnum til boða
265