Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Side 57

Heggu, nýir lærdóms- og skilningsáfangar byggjast á undangengnu starfi.
Heimsmynd stúlkunnar verður íyllri og flóknari, púslinu hefur rétt verið
komið saman þegar það er brotið upp og því deilt niður í fleiri og smærri
bita sem vandasamara er að koma saman. Lesandinn fær að fylgjast með því
hvernig lilla Hegga vígist inn í samfélag hinna fullorðnu, hvernig hún glatar
hreinleika sálarinnar, verður æ ólíkari honum Gvuði og lærir að fara með
ósannindi og blekkingar. En hún öðlast ekki bara einhverja vitneskju og
almennt kristilegt siðferði. Það sem ræður ferðinni er hugarheimur Þór-
bergs, markmiðið er að hún verði fullnuma í þórbergskri lífsspeki.
Sálmurinn hefur tvíþætt eðli. Víða segir Þórbergur litlu manneskjunni
dæmisögur, eins og þá er hér fer á effir.
„Ég þekkti mann, sem var kennari, og hann var sæmilega góður
kennari. En þegar hann var búinn að vera nokkur ár kennari, þá
vildi hann ekki lengur gera þetta, sem hann gat vel gert. Og hvað
heldurðu hann hafi viljað fara að gera?“
„Ég veit það ekki,“ svarar litla manneskjan.
„Það er ekki von þú vitir það. Það er svo ónáttúrlegt. Hann
langaði til að ráða yfir fólkinu, og til þess að geta það vildi hann
verða ráðherra. Og hann varð ráðherra. En hann var ekki nógu
vitur maður og ekki nógu góður maður og ekki nógu sterkur
maður til þess að vera góður ráðherra. Hann var vondur ráð-
herra.“6
Dæmisagan er meira en dæmisaga. Hér kemur Þórbergur á framfæri áliti
sínu á íslenskum stjórnmálamanni og hafa eldri lesendur bókarinnar eflaust
skemmt sér við að geta upp á við hvern höfundur átti. Þetta tvíþætta gildi
frásagnarinnar eykur með henni spennu, því að þótt Sobbeggi aft lesi
stúlkunni pistilinn saklaus í framan eins og nýfæddur kálfur og láti sem hann
viti ekki af tilvist hinna eldri og þroskaðri lesenda, hlýtur hann að vera sér
meðvitaður um að þeir lesa textann líka og hafa væntanlega eitthvað um
hann að segja.
Sálmurinn er skemmtilegur aldarspegill, þar birtast víða viðhorf Sovét-
vinarins á þeim árum er kalda stríðið var í algleymingi. Á þessum tíma
geisuðu einnig deilur um svokallaðan atómkveðskap og fá „skáldin" líka að
finna fyrir viðhorfum gamla mannsins til stöðu nútímaljóðsins: „Egga la...
horfði og mændi með opnan munninn í djúpri dul og spurn, eins og skáldin
myndu segja.“7 „ . . . og disurnar horfðu upp á litlu manneskjuna óræðu
augnaráði, eins og skáldin segja.“8 „ . . . nú horfði Sobbeggi afi þýðingar-
mikla horfu, eins og skáldin segja“.9
Ekki verður séð að stígandi sé í Sálminum. Frekar mætti lýsa verkinu sem
TMM 1995:3
55