Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Side 107

Það er kannski óþarfi að nefna það hér — eftir það sem á undan er sagt
— að ég hef aldrei verið neitt sérlega spenntur fyrir verkum Svövu Jakobs-
dóttur. Kannski er það vegna þess að mér hefur fundist ég vita nógu mikið
um höfundarverk hennar, ég þyrffi ekki að lesa bækurnar því ég vissi hvað
stóð í þeim, hefði þannig ekkert þangað að sækja. Ekki skorti mig samúð
með málstað kvenna og varla verð ég sakaður um að hafa talist sérlegur
baráttumaður fyrir her á Miðnesheiði en mér fannst Leigjandinn hafa yfir
sér þvílíkan trúboðskeim að ég hafði ákaflega takmarkaðan áhuga á að renna
yfir söguna.
Það var mjög merkileg reynsla að lesa loksins sjálft verkið á vormánuðum
1994 og uppgötva hversu viðtökur bókarinnar hafa verið bundnar samtíma
sínum.
Sálarlíf íslenskrar þjóðar
Leigjandinn fjallar í stuttu máli um hjón, Pétur og konu hans, sem búa í
leiguhúsnæði en eru að byggja. Vart þarf að taka fram að þau hafa ekki efni
á að ljúka byggingunni. Kona Péturs, sem aldrei fær nafn í sögunni, er
heimavinnandi. Dag einn er bankað á dyr og inn gengur ókunnur maður án
þess að segja orð. Hann sest upp hjá þeim án þess að þau hreyfi við neinum
mótmælum. Hann býr um sig á sófa í forstofunni, enda frábiður hann sér
að nokkuð sé haft fyrir honum, hann vill að komið sé fram við hann eins og
venjulegt heimilisfólk. Upp frá þessu fer lífið á heimilinu að snúast um
þennan óboðna gest — leigjanda — hann stendur vörð í forstofunni og
ræður því hvort nokkrum sé hleypt inn. Hjónin verða einnig háð honum
íjárhagslega en hann hjálpar þeim að ljúka við húsbygginguna. Þegar þau
flytja inn fara Pétur og leigjandinn að renna saman og enda sem einn maður
með tvö höfuð, fjórar hendur en aðeins tvo fætur. í lokin kveður síðan annar
ókunnur maður dyra og þegar konan ætlar að ljúka upp fyrir honum verður
handleggur hennar steinrunninn.
Þegar Leigjandinn kom út 1969 þótti merking sögunnar harla einföld og
augljós. Tveimur árum síðar skrifaði Njörður P. Njarðvík3 grein þar sem
hann túlkar söguna sem allegoríu eða dæmisögu um bandaríska herinn í
Keflavík. Þetta hefur, a.m.k. í mínum augum, verið hin endanlega túlkun á
Leigjandanum, — túlkun sem komið hefur í stað skáldverksins.
Njörður hefúr mál sitt á tilvitnun í viðtal við Svövu sem birtist í Alþýðu-
blaðinu 13. maí 1971. Þar segir hún: „Ég lít svo á að bókin spegli sálarástand
þeirra sem venjast á það að vera undir verndarvæng, sem verða ósjálfstæðir
í afstöðu sinni vegna þess að öll ábyrgð er ffá þeim tekin. Ég á þar við sálarlíf
TMM 1995:3
105