Tímarit Máls og menningar - 01.09.1995, Side 116

6 Njörður P. Njarðvík, 123.
7 Michael Gelder, Dennis Gath og Richard Mayou, Oxford Textbook of Psychiatry,
(2. útg.), Oxford 1989, bls. 324-328.
8 Sigmund Freud, „Psycho-Analytic Notes on an Autobiographical Account of a
Case of Paranoia“, The Standard Edition ofthe Complete Psychological Works of
Sigmund Freud, XII, London 1968, bls. 9-82. f ritgerð sinni greinir Freud
sjálfsævisögu Daníels Schrebers þingforseta sem út kom 1903. Hann taldi að
paranojan væri tengd bældum hómósexúellum hvötum, paranojan væri vörn
gegn hinu kvenlega og hinni hómósexúellu þrá en það sæist berlega í ævisögu
Schrebers.
9 Samkvæmt Lacan er barnið á svokölluðu spegilstigi þegar það er sex til átján
mánaða. Spegilstigið vísar til þess þegar barnið færist frá því að vera einföld
spegilmynd augnaráðs móðurinnar til þess að bera kennsl á sjálft sig í spegli.
Einþætt formgerð verður tvíþætt. Barnið upplifir sig skyndilega sem eina heild,
það horfir á spegilmynd sína og sér sig sem heildstæða veru. Með þessu öðlast
það ákveðna sjálfsmynd sem í raun er aðeins spegilmynd. Þegar barnið færist
síðan frá spegilstiginu og vígist inn í samfélagið og þar með tungumálið þá verður
það sem kalla má paranoíd firring, klofningur frá og samsömun við þessa
ídealíseruðu sjálfsmynd, þennan sjálfumleika sem byggður er á misskilningi. Hin
ídelíseraða sjálfsmynd ryður brautina fyrir Hinn (The Other), fulltrúa samfélags-
ins í sálinni, það sem kristnir kalla samvisku, Freud kallaði yfirsjálf, — refsivönd
sem getur snúist gegn manni sjálfum. Þannig er paranojan óaðskiljanlegur
fylgifiskur hvers manns. Sjá um spegilstigið í: Jacques Lacan, Ecrits: A Selection,
(Alan Sheridan ritstj.), London 1977; Bice Benvenuto og Roger Kennedy, The
Works ofjacques Lacan, London 1986, bls. 47-62; Svein Haugsgjerd, Jacques Lacan
og psykoanalysen, Osló 1986, bls. 16-17; Anika Lemaire, Jacques Lacan, London
1977, bls. 176-178.
10 Þessar skoðanir eru raktar í grein Njarðar P. Njarðvík, bls. 125.
11 í viðtalinu við Svövu sem fyrr var vitnað til segir hún að ókunni maðurinn sé
tákn hins þriðja heims en bætir við að hann hafi einnig orðið „tákn Krists í
mínum augum.“ Hér vitnað eftir grein Njarðar P. Njarðvík, bls. 124.
12 Enn virðist vera von um að Vesturlönd eignist andstæðing sem vert er að óttast.
Á forsíðu Morgunblaðsins gat að líta eftirfarandi fyrirsögn 3. febrúar 1995:
„Bókstafstrúin jafn mikil ógn og kommúnisminn." í yfirfyrirsögn stóð: „Fram-
kvæmdastjóri NATO varar við íslömskum ofsatrúarmönnum."
13 Hér er stuðst við sænska þýðingu: Julia Kristeva, Framlingar för os sjalva, Malmö
1991,einkum bls. 191-200.
114
TMM 1995:3