Gerðir kirkjuþings - 1994, Blaðsíða 139

1994
25. KXRKJUÞING
3, mál
m.
í 62. gr. stjómarskrár lýðveldisins íslands frá 1944 segir, að hin evangelisk lútherska
kirkia skuli vera þióðkirkia á íslandi og skuli ríkisvaldið að því levti stvðia hana og vemda.
Akvæði þetta hefur staðið í stjómarskránni allt frá 1874, en upphaflega var þó notað
orðalagið "hið opinbera" í staðinn fyrir "ríkisvaldið". í stjómarskránni, sem er hin æðsta
réttarheimild, em ekki gefin nánari fyrirmæli um þetta efiii, t.d. um það hvemig ríkisvaldið
skuli styðja þjóðkirkjuna og vemda. Með 63. gr. stjómarskrárinnar er hins vegar öllum
landsmönnum tryggt fullt trúfrelsi. Með "ríkisvaldinu" er vafalaust átt við alla þætti þess,
þ.e. löggjafavald, framkvæmdarvald og dómsvald og þær stofiianir, sem með þessi málefni
fara - einkum þó að sjálfsögðu tvo fyrri þættina. Nánari framkvæmd þessa
stjómarskrárákvæðis er því í höndum ríkisvaldsins og ber Alþingi fyrst og fremst ábyrgð á
því, að með almennum lögum sé tryggt, að skilyrðum ákvæðisins sé fiillnægt.
Það, sem mestu máli skiptir þá varðandi það efiii, sem hér er til meðferðar, er það,
að af þessari stjómarskrárgrein verður sú ályktun dregin, svo að tvímælalaust er, að ríki og
þióðkirkia em ekki eitt - þ.e. tiltekinn aðili, ríkið, á að styðja og vemda annan aðilja,
þjóðkirkjuna. Skilyrði þess að vera íslenskur ríkisborgari, annars vegar, og þjóðkirkjuþegn,
hins vegar, þurfa heldur ekki að fara saman, svo sem kunnugt er. Það breytir ekki þessari
niðurstöðu, að mjög náin tengsl em milli ríkisvaldsins og þjóðkirkjunnar og að ýmis
takmörk em lögum samkvæmt eða í raun á sjálfstjóm þjóðkirkjunnar. Hún er, eftir sem
áður, siálfstæð stofiiun. siálfstæður réttaraðili. sem getur borið. og ber. réttindi og skvldur
að lögum. Þjóðkirkjan og stofiianir hennar geta því m.a. átt eignir, sem njóta m.a. fúllrar
vemdar 67. gr. stjómarskrárinnar og sem eigi verða af þeim teknar nema ströngum
skilyrðum þeirrar greinar sé fúllnægt, enda komi þá ætíð fúllt verð fyrir, eins og þar er mælt
fyrir um.
Þegar talað er um íslensku þjóðkirlguna sem stofiiun, er hafi a.m.k. nokkurt
sjálfstæði eftir lögum og venju og verði eigi talinn sem hver annar angi ríkisvaldsins, verður
að minnast þess, að hugtakið þióðkirkia verður ekki til hér á landi fyrr en með tilkomu
stjómarskrárinnar frá 1874, en fyrirmynd viðkomandi ákvæðis var hliðstætt ákvæði í
grundvallarlögunum dönsku.
IV.
í kjölfar þeirrar nýlegu umræðu og þróunar um áherslubreytingar á sambandi eða
samskiptum ríkis og kirkju, sem fyrr var getið, var lögð fram á kirkjuþingi 1992 tillaga til
þingsályktunar um skipulag íslensku þjóðkirlgunnar. Flutningsmaður hennar var séra
Gunnar Kristjánsson, sóknarprestur á Reynivöllum. Var tillagan síðan samþykkt í
eftirfarandi mynd:
Kirkjuþing felur kirkjuráði að skipa nefhd til að gera úttekt á skipulagi íslensku
þjóðkirkjunnar og sambandi hennar við ríkisvaldið samkvæmt nánari verklýsingu
byggðri á greinargerð, sem fylgdi upphaflegu tillögunni. í nefiidinni sitji fimm menn
tilnefndir af: Biskupi og gegni sá formennsku, kirkjumálaráðherra, guðfræðideild
Háskóla íslands, stjóm Prestafélags íslands og lagadeild Háskóla íslands. Kirkjuráð
134