Skírnir - 01.04.1988, Side 180

166
HJÖRDÍS BJÖRK HÁKONARDÓTTIR SKÍRNIR
verði að vera á allri deilu og því affarasælast að láta dóminn hvíla
sem lokaorð. Einnig er sagt að ógerlegt sé fyrir Pétur og Pál að setja
sig inn í sérhvert atriði máls þannig að þeir fái af því rétta mynd, og
gagnrýni þeirra hljóti því að byggjast á misskilningi eða vanþekk-
ingu, jafnvel fræðimenn kunni að misskilja dóma og sjást yfir hvað
fyrir dómaranum vakti. Ennfremur er sagt að dómararnir geti ekki
svarað fyrir sig. Veigamesta röksemdin sem flestar hinar hafa að
líkindum að forsendu er þó sú að gagnrýni veiki traust fólks á
dómstólum, geti jafnvel grafið undan sjálfu réttarríkinu sé hún
óbilgjörn.
Þegar rætt er um hvort réttmætt sé að gagnrýna dóma, þá er auð-
vitað um siðferðilegt fremur en lagalegt réttmæti að tefla. Enginn
hefur haldið því fram að banna ætti gagnrýni á dómstóla með
lögum. Það gildir auðvitað sama um gagnrýni á dómstóla og alla
aðra gagnrýni að hvatvíslegar dylgjur eru ámælisverðar. En í tilviki
dómstólanna eru jafnvel sérstakar ástæður til að varast hvatvíslega
og ógrundaða gagnrýni. Helsta ástæðan er sú að dómarinn getur
ekki svarað fyrir sig (né væri það heldur æskileg almenn regla að
hann gerði það). Dómar eru endanlegir nema að því leyti sem unnt
er að áfrýja þeim til æðra dómsstigs. Dómarinn getur ekki breytt
ákvörðun sinni eftir að dómur er kveðinn upp, hann hefur lokið
starfi sínu og þarf að snúa sér að öðrum verkefnum. Sá sem tapar
verður að lúta því en á hvorki lagalegan né siðferðilegan rétt til að
halda áfram deilu sinni við dómarann. Til þess að geta gegnt starfi
sínu þarf dómarinn að njóta vissrar friðhelgi. A hinn bóginn kunna
dylgjur eða ómálefnaleg gagnrýni að veikja traust almennings á
dómstólunum, einkum vegna þess að enginn vegur er fyrir dómar-
ann að leiðrétta það sem rangt er sagt.
Oðru máli gegnir um málefnalega gagnrýni, hvort heldur lög-
fræðilega eða af öðrum toga. Það gildir að vísu sem fyrr að dómar-
inn getur trauðla svarað fyrir sig og að æskilegt er að allir geti fallist
á að dómur hljóti að vera lokaákvörðun um hvert efni. Þetta setur
jafnvel málefnalegri gagnrýni vissar skorður. En það er hægt að
gagnrýna dómstóla, jafnvel einstaka niðurstöður þeirra, án þess að
um sé að ræða viðleitni til að halda áfram máli sem á að vera lokið,
það veltur allt á því hvernig á er haldið.
A móti þessum rökum gegn því að gagnrýna dómstóla koma svo