Skírnir - 01.04.1988, Side 184

170
HJÖRDÍS BJÖRK HÁKONARDÓTTIR SKÍRNIR
hans útskýring á dóminum fyrir skjólstæðingi sínum sé í samræmi
við raunverulegar forsendur dómsins. I öðru lagi er lögfræðingi
sem útbýr mál sitt í hendur dómstóla ekki síður nauðsyn að fá rök-
studd andsvör við röksemdum sínum, svo sem marka má af bók
Jóns Steinars. Lögfræðingum gremst eðlilega ef röksemdafærslu
sem þeir hafa undirbúið af kostgæfni og talið þýðingarmikla er
hafnað að því er virðist með ákvörðun fremur en rökum eða jafnvel
alveg litið framhjá henni. Löglærðir menn geta líka verið í vafa um
nákvæmlega hvað dómarinn er að segja.
En því er enn ósvarað við hvaða lesendahóp eigi að miða í samn-
ingu dóma. Ahugi manna á lögum og dómstólum er mismikill og
af ólíkum hvötum sprottinn. Eitt er þó ljóst: til þess að geta upp-
fyllt ýmsar skyldur og neytt réttar síns þurfa menn að þekkja lög að
minnsta kosti í megindráttum. Og ýmis lögfræðileg álitamál leita á
hugi fólks, vandamál kunna að koma upp eða spurningar um hags-
muni eða rétt að vakna þannig að mönnum leikur hugur á að vita
hvernig tilteknu atriði sé háttað samkvæmt lögum. Lögfræðin er
eðli sínu samkvæmt ekki fræðigrein sem er einkamál hinna lög-
lærðu. Ef borgarar landsins eiga að þekkja lögin og eiga þar af leið-
andi að geta gengið að lögunum sér til upplýsingar, þá hljóta dóm-
arar einnig að leitast við að skrifa dóma þannig að hver meðalmað-
ur sem er reiðubúinn að leggja nokkuð á sig geti skilið þá og for-
sendur þeirra. Pví dómar hafa að nokkru leyti sams konar verkan
og landslög á skyldur manna og rétt. Dómurinn hlýtur að vera
hluti af rétti landsins í heild (sbr. venjuréttinn á miðöldum). I þeim
skilningi skiptir afgreiðsla hvers einstaks máls máli fyrir hvern og
einn.
Ennfremur er rétt að benda á að hinn almenni borgari sem skýtur
máli til dómstóla lítur gjarnan á ágreininginn sem spurningu um
réttlæti öðru fremur. Fyrir honum vakir það eitt að ná fram því sem
hann telur vera réttlátt, og hann væntir réttlátrar niðurstöðu af
dómstólunum. Þó svo að ef til vill sé ekki hægt að setja jafnaðar-
merki milli réttarins sem stofnunar og réttlætisins, eru þó flestir
lögspekingar á einu máli um að rétturinn eigi eðli sínu samkvæmt
að þjóna réttlætinu.11 Oft er það svo að lög og dómar sem orðuð
eru á þyrrkingslegu fagmáli eru í rauninni að tjá tiltölulega einfald-
ar réttlætisreglur eða hafa slíkar reglur að forsendu. Það er nauð-