Skírnir - 01.04.1988, Page 187

SKÍRNIR
SKÍRNISMÁL
173
rót heiðni eða kristni. Að mínu mati er þetta þó alls ekki mikilvæg-
asta ágreiningsefnið í þessu viðfangi né hefur það verið álitið sér-
lega mikilvægt af þeim sem mér vitanlega hafa fjallað um siðferði
íslendingasagna frá heimspekilegu og félagsfræðilegu sjónarmiði.
Þvert á móti hefur það verið viðhorf þessara fræðimanna að deilan
um kristin áhrif og heiðin sé aukaatriði til skilnings á þessu við-
fangsefni og hafi lengi staðið í vegi fyrir honum. Halldór kemst
raunar nærri kjarna máls þegar hann segir: „Ljóst er að slík áhrif
hljóta að skipta máli hvað varðar siðaboð og samfélagsþróun sem
lesa má úr sögunum, en þau skipta miklu minna máli þegar horft er
til heildargerðar siðferðisins sem þar birtist eða til stöðumyndar-
innar sem brugðið er upp af samfélaginu" (133). Það er einmitt
þessi heildargerð siðferðis og samfélags sem siðfræðingar og félags-
fræðingar hafa sýnt áhuga en norrænufræðingarnir hafa gjarnan
misst sjónar á. Og sé það rétt sem sagt hefur verið, að „í hetjusam-
félagi séu siðferði og samfélagsgerð í raun eitt og hið sama“,3 þá er
þetta býsna alvarleg yfirsjón.
2. Skammaryrðið „einstaklingshyggja" sýnist mér að eigi fremur
við um hina hefðbundnu umfjöllun norrænufræðinga um fornsög-
urnar heldur en um siðferðið sem þar birtist. Þegar viðfangsefnið er
„siðfræði Islendingasagna“ fjalla þeir einkum um athafnir og eigin-
leika þeirra einstaklinga sem sögurnar segja frá eða um hugmyndir
þeirra einstaklinga sem skráðu þær. Með þessu móti er hægt að
draga ýmislegt fram um dyggðir hetjanna og lífsskoðanir höfunda,
en það veitir enga fræðilega skýringu á því sérstaka siðferði sem Is-
lendingasögurnar lýsa. Til þess þarf ekki síst að ráða í samhengi
þessara þátta við samfélagsgerðina, reyna að skilja siðferðilegar
hugmyndir og eiginleika í ljósi samfélagsins sem verkin lýsa. En
hið forna samfélag hefur yfirleitt ekki verið í sjónmáli þeirra
fræðimanna sem um sögurnar hafa fjallað. Þess vegna tala ég um
„fræðilega einstaklingshyggju“.
Þetta samfélagsleysi hefur ekki aðeins sett svip sinn á umfjöllun
um siðferðið heldur á flest efni sem rúmfrek hafa verið hjá
norrænufræðingum. Tökum til dæmis umræðuna um sannfræði
íslendingasagna.4 Hún hefur einkennst af deilum um það hvort
haldbær rök séu fyrir því að tilteknar persónur hafi verið til og sagt