Skírnir - 01.04.1988, Side 189

SKÍRNIR
SKÍRNISMÁL
175
ur og frá þeim segja íslendingasögurnar. Jesse Byock er ekki fyrst-
ur manna til þess að reyna að varpa ljósi á siðferði íslendingasagna
í ljósi samfélagsgerðarinnar. En hann hefur sett fram heilsteypta
skýringu á því pólitíska gangverki sem kom í staðinn fyrir ríkis-
stofnanir og beindi deilum manna í ákveðinn farveg sem tryggði
öryggi samfélagsins. Samkvæmt hugmyndum Byocks mætti segja
að samskipti manna í Islendingasögunum einkennist oft af ríkri
skyldu við samfélagið, „stjórnmálaskyldu“ sem kom í veg fyrir að
átök einstaklinganna færu úr böndunum og ógnuðu þjóðfélags-
heildinni. Vissulega var þetta samofið hagsmunum einstakra höfð-
ingja og valdatafli, en það laut ákveðnum leikreglum sem komu sér
vel fvrir samfélagið allt. Með þessu móti hefur Byock ekki aðeins
náð að jarðtengia á sannfærandi hátt athafnir manna í sögunum
neldur einnig hlutverk frásagnanna í forníslensku samfélagi.
3. Það er án efa rétt athugað að íslenskt þjóðlíf nú á dögum, og
stjórnmálin ekki síst, einkennist af einstaklingshyggju og hetju-
dýrkun. En spyrja má í hvaða skilningi og mæli þar gæti áhrifa
íornritanna. Þetta er erfið spurning sem krefst viðamikillar athug-
unar á mótunaráhrifum fornritanna á þjóðarvitundina og þjóðar-
ímyndina. Því verður vart neitað að einhver tengsl séu á milli ís-
lenskrar einstaklingshyggju nútímans og fornritanna, en þó verður
að huga vel að því hvers eðlis þau tengsl eru. Eg tel það alltjent
óvarlegt að ætla að einstaklingshyggjan sé frumspekilega greypt í
þjóðareðlið frá öndverðu, heldur þurfi að rekja áhrifin í gegnum
þann skilning á fornsögunum sem ríkjandi hefur verið með þjóð-
inni um langan aldur. Með því á ég ekki bara við norrænufræðilega
einstaklingshyggju. heldur ekki síður þá aðdáun á tornköppunum
sem virðist hafa verið útbreidd meðal almennings og víða er vikið
að t. d. í verkum Halldórs Laxness. Sú íslenska hetjudýrkun sem
þar er um að ræða og stundum tekur á sig mvnd „hokurdýrkunar"
er tlókið fyrirbxri sem vart verður skýrt á fullnægjandi hátt an
margþættrar rannsóknar á þróun íslensks samfélags og hugarfars.
Nýíslensk einstaklingshyggja er eflaust að hluta til afsprengi
þeirrar alþvðlegu og fræðilegu túlkunarnefðar sem mótast hefur
um fornritin. Aftur á móti held ég að það se hæpið að tala um ein-
staklingshyggjuna í fornritunum sem beinan áhrifavald á einstakl-