Skírnir - 01.04.1988, Síða 195

SKIRNIR
RITDÓMAR
181
konu á heyteig með brjóstmylking á baki er hún horfði á bónda sinn
veginn, frá sjóróðri er sagt og frá mönnum er fylgdu höfðingja sínum skó-
lausir yfir heiðar á Vestfjörðum til manndrápa. Samúð söguhöfundar er
ekki einhlít með höfðingjanum Hrafni, sagan ber þess merki að höfundur
skildi og sá raunir þess fólks er verður bitbein voldugra manna. Þessu fólki
er sagan nákvæm í smáu og í ljósi þess sem framar var sagt um Hrafns sögu
sem dæmisögu handa höfðingjum má einnig líta svo á að henni sé ætlað að
ávinna réttsýnum höfðingja hollustu áheyrandi alþýðu.
I fimmta kafla formála ræðir Guðrún stílseinkenni sögunnar og á eftir fer
vænn kafli um tengsl Hrafns sögu við önnur þekkt rit. Þar er til safnað öll-
um ritum sem nokkur líkindi eru á að höfundur hafi þekkt og notað með
einhverju móti í sögunni. Fjallar Guðrún m. a. ítarlega um viss líkindi með
Hrafns sögu annarsvegar og hinsvegar Tómas sögu erkibyskups og rök-
leiðir af miklum lærdómi hvaða gerðir Tómas sögu líklegt er að höfundur
hafi þekkt og telur sennilegast það hafi verið þýðing á sögu Tómasar eftir
Róbert af Cricklade en talið er að hana hafi þýtt á íslensku Bergur Gunn-
steinsson prestur, félagi Hrafns í Noregsferð 1202 eða 1203.1 þessum kafla
ber Guðrún ákveðnar greinar sögunnar saman við Magnúss sögu lengri og
skemmri og Orkneyinga sögu, Sturlu sögu og enn fleiri sögur sem fyrri
fræðimenn hafa fundið í samsvaranir með Hrafns sögu, en sjálf er Guðrún
varfærin að taka mark á öllum líkindum en nefnir skoðanir annarra af hátt-
vísi og skilningi.
Sjöundi kafli formála er um aldur og höfund sögunnar; er niðurstaða
rannsókna Guðrúnar að sagan sé rituð einhvern tíma um 1230-1260 (s.
lxxxviii). Telur hún Tómas Þórarinsson prest í Selárdal líklegastan höfund
af þeim sem bönd hafa borist að, en segir með stefnufastri aðgát sem ein-
kennir allan formála og skýringagreinar, að best fari á að láta útnefningu
höfundar vera óleysta gátu og áreiðanlega óleysanlega (s. xci).
Attundi kafli formála er einn hinn athyglisverðasti, þar gerir Guðrún
rækilega grein fyrir því sem sagan segir af læknislist Hrafns og leitar langt
og víða að dæmum úr erlendum bókum sem innlendum til samanburðar
hverju tilfelli sem Hrafn gerði bót á. Eru niðurstöður hennar þær að sögu-
höfundur hafi sagt dæmi um lækningar Hrafns til þess að auka aðdáun
fólks á honum sem manni er hafði tekið í arf lækningamátt tilkominn af
hugarstyrkingu dýrlings og hafi Hrafn helgað list sína og umhyggju því að
veita þjáðum lausn og tekist á hendur læknisaðgerðir með guðs hjálp.
Jafnhliða sýnir Guðrún með dæmum úr bókum að frásögn höfundar
endurspeglar lækningaaðferðir í Evrópu á samtíð hans og er það vitni um
að íslendingar á tólftu og þrettándu öld kunnu nokkuð fyrir sér í læknislist
(s. cvii-cviii).
I níunda og síðasta kafla segir af varðveislu sögunnar, handritum og út-
gáfum.
Þá er að geta skýringagreina aftanmáls við sögu og vísur. Þar er skýrt
nærri hvert atriði í sögunni sem hægt er að skýra í öllum greinum: mál-