Skírnir - 01.04.1988, Síða 203

SKÍRNIR
RITDÓMAR
189
persónu til að átta sig á samhenginu í lífi sínu og úr verður nokkurs konar
kortlagning eða könnun á eðli hins illa í mannlífinu, hvernig ástleysi,
grimmd og ofbeldi viðheldur sjálfu sér í samspili þolanda og geranda. Nú-
tími sögunnar stendur á rótum þess liðna er ofbeldi var sýnilegt og kerfis-
bundið, agi og ástleysi ódulið, úrræðaleysi þeirra er minni máttar voru
algjört, góðsemin máttvana. I Hringsól rifjar venjuleg manneskja upp líf
sitt og úr verður tíðarlýsing sem varðar okkur öll. Þess vegna er Hringsól
nútímasaga sem krefst þess að lesandi taki afstöðu.
Ahrifum nær höfundur með markvissu samspili einkalífs og stjórnmála-
legra hræringa tímans ásamt sjálfri frásagnaraðferðinni sem er í raun aðferð
og viðfang í senn. Þá er hér er valið sjónarhorn konu sem er vitanlega um
sumt háð sínum tíma, en hún sameinar þó í einni persónu hlutskipti þol-
enda á hvaða tíma sem er. Hún er barn, tökubarn þar að auki, menntun
hennar og þær kröfur sem til hennar eru gerðar einskorðast við hlutskipti
eiginkonu og umönnunarhlutverk, hún er einstætt foreldri. Þolendur í sög-
unni eru að vísu fleiri því að í Hringsól er ekki síst varpað fram spurning-
unni um úrræði þolandans. Hvernig bregst hann við? Til hvaða aðferða
grípur hann?
I rauninni þekkjum við bæði viðfangsefni og frásagnarmáta Álfrúnar úr
fyrri bókum hennar en hér má segja að henni hafi tekist að flétta þau saman
svo listilega að úr verður heilsteypt verk sem lokast ekki inni milli bókar-
spjalda að lestri loknum. Það er eitthvað á sveimi sem hringsólar í kringum
mann. Eitthvað sem ekki verður beint hönd á fest en vekur óhug, grun. Er
það kannski tíðarandi dagsins í dag?
Nær okkur í textanum eru þemun um minnið og tímann.
Frásögnin kemur óskipulega, hlaupið er fram og aftur í tíma. Þótt greina
megi viss þáttaskil í ævi konunnar grípa endurminningar frá ýmsum ævi-
skeiðum inn í hver aðra og sumt er endurtekið og annað bætist við. Frá-
sagnaraðferðin helgast af eðli minnisins sem hlítir eigin rökum og við-
brögðum sögupersónunnar við þeim rökum. Að mínu viti hefur Álfrúnu
hvergi tekist þessi frásagnartækni til meiri hlítar en hér. Hér eru sjálf lögmál
minnisins virkari og samþættari söguefninu, beinlínis hluti af viðfangsefn-
inu, minnið mótar söguna um leið og það fleytir henni áfram. Raunar má
segja að helsta viðfangsefni sögupersónunnar sé viðleitnin að muna. Sögu-
konan gerir sjálf ýmsar athugasemdir um minnið og eiginleika þess. Við
erum sífellt minnt á lögmál minnisins, ytri atburðarás tekur aldrei völdin á
kostnað annarra þátta. Lesandinn er fús að hlíta þeim sömu lögmálum sem
sögupersónan verður að sætta sig við og áttar sig fljótlega á að fleira hangir
á spýtunni en raða atburðum í „rétta“ röð.
Lesandi er t. d. minntur á óáreiðanleik minnisins. Sjálf segir hún við
Daníel manninn sinn sem verður margsaga um lífsreynslu sína í útlöndum
á stríðsárunum: