Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Page 24

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
24 TMM 2009 · 1
Það sem stendur uppúr eftir lestur sögunnar er hvernig brölt höfð-
ingjanna bitnar iðulega á alþýðu manna, hvort sem hún er kvödd til
hernaðar gegn jafningjum sínum eða verður saklaust fórnarlamb hans.
Þetta verður átakanlega ljóst í þeim köflum sem lagðir eru í munn
kvenna í sögunni, en þær fá meira rými hér en í Óvinafagnaði. Raddir
kvennanna dýpka söguna og auka við margröddunina. Þær birta líka
áhugaverðan mun á heimi karla og kvenna í sögunni; karlarnir eru
sífellt uppteknir af áliti annarra karla, þeir spegla sig hver í öðrum og sú
spegilmynd sem þar birtist er aldrei nógu glæst eða mikilvæg: „Sérðu
ekki hvaða augum þessir menn líta mig?“ (44) spyr Eyjólfur eiginkonu
sína og á þeirri spurningu byggir minnimáttarkenndin sem rekur hann
til níðingsverka. Sæmdin er útvötnuð í heimi sögunnar, menn eins og
Eyjólfur sækjast eingöngu eftir því að verða miklir í augum annarra.
Það er því auðvelt að sjá samsvaranir með Sturlungaöld Einars Kára-
sonar og samtímanum, þá eins og nú er orðspor höfðingjanna mikilvæg-
ara en hagur almennings.
Öld galdra og endurreisnar
Á síðasta ári komu út tvær sögulegar skáldsögur sem að nokkru leyti
deila sögusviði og persónusafni. Þar eru raunar líkindin með skáldsög-
um þeirra Úlfars Þormóðssonar af Hallgrími Péturssyni og Sjóns af
Jónasi lærða Pálmasyni að mestu upptalin.
Saga Úlfars um Hallgrím Pétursson tengist fyrri sögulegum skáld-
sögum hans, Hrapandi jörð og Rauðri mold þar sem hann lýsir Tyrkja-
ráninu og afdrifum herleiddra Íslendinga í Barbaríinu. Í Hallgrími er
söguhetjunni fylgt frá fæðingu til grafar og raunar aðeins lengur. Sagan
er sögð með jöfnum hraða og útúrdúralaust. Hallgrímur er alltaf á svið-
inu þessar rúmlega sexhundruð síður sem bókin er og oft og tíðum einn.
Þótt hann sé flókin persóna og að mörgu leyti spennandi þá reynir
sagan nokkuð á langlundargeð lesandans, stíllinn og frásagnaraðferðin
rísa ekki undir efninu.
Hallgrímur Úlfars er býsna nútímalegur í hugsun, hann efast mjög í
trúmálum, er gagnrýninn á kirkjustjórnina og ríkjandi guðfræði. Ég
verð að viðurkenna að það viðbragð sem bókin vakti oftast með mér var
krafa um rökstuðning og heimildavísanir. Ágreiningur Hallgríms og
Brynjólfs biskups er áhugaverður ef hann byggir á túlkun á einhverju
sem liggur eftir annan þeirra eða er haft eftir þeim, en sem hreinn
heilaspuni er hann ekki spennandi. Það sama á við um skoðanir Hall-
gríms á trúmálum, uppruna hans og fleira sem kemur fram í sögunni,
TMM_1_2009.indd 24 2/11/09 11:27:26 AM