Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Síða 73

F r á m i ð l u n t i l 2 0 0 m í l n a l a n d h e l g i
TMM 2009 · 1 73
vinveittar þjóðir hafi ævinlega verið alþjóðlega sinnaðir þótt slíkra til-
hneiginga sjái vissulega stað. Þvert á móti virðist það fara saman, virðing
fyrir landi og þjóð, sögu og menningu annars vegar, en hins vegar vitn-
eskjan um það að ekki eru allir fífl sem búa í útlöndum. Einnig þar er
að finna bæði gott og vont fólk, lönd og þjóðir, sögu og menningu.
Miðlun Páls Briem
Á árunum um og eftir 1880 er þróttmikill hópur íslenskra stúdenta við
nám í Kaupmannahöfn. Þar eru meðal annarra Hannes Hafstein, Gest-
ur Pálsson, Bertel Þorleifsson og Einar Hjörleifsson, síðar Kvaran. Þeir
mynda aristókratískan hóp, gefa út menningartímarit, hafa minni
áhuga á stjórnmálum en meiri áhuga á raunsæisstefnu í bókmenntum
og lesa Georg Brandes og eiga jafnvel við hann persónulega vináttu.
Síðan eru það Velvakendur, miklu stærri og fjölmennari hópur, þar eru
Þorsteinn Erlingsson, Finnur Jónsson, Mórits Halldórsson sem lærði til
læknis og átti raunar þau örlög að lenda í rekstri vafasamra húsa og enda
sem flækingur í Bandaríkjunum, sá var sonur Halldórs gamla Friðriks-
sonar, einhvers virtasta kennara við Lærða skólann í Reykjavík, og var
þetta harmleikur út af fyrir sig. Velvakendur voru fleiri, og hópurinn var
glæstur. Heldur eldri maður dvaldi þá oft í Kaupmannahöfn og hafði
mikil áhrif á þá. Það var sá kunni kjaftaskur og stórskáld, Jón Ólafsson.
En ótvíræður foringi hópsins var Páll Briem, síðar amtmaður. Hann og
Jón Ólafsson urðu t.d. fyrstir til þess um 1890 að kynna þingræði á
Íslandi, og þá að kanadískri fyrirmynd.
Velvakendur koma til Kaupmannahafnar sem uppreisnarmenn. Hörð
átök höfðu orðið í Lærða skólanum í Reykjavík, meðal annars undir for-
ystu Jóns Þorkelssonar halta sem kallaður var til aðgreiningar frá
alnafna hans sem var rektor. Uppreisnin heldur áfram úti í Kaupmanna-
höfn þótt hún breyti um svip, tilgangurinn verði dýpri og málstaðurinn
alvarlegri. Velvakendur í Kaupmannhöfn hafa skömm á íslenskri emb-
ættismannastétt, sem þeim þykir vera óupplýst og óhefluð. Þeir hafa
skömm á högum hennar og háttum. Þeir eru bindindissamir oft, kunna
ekki að meta drykkjuskap embættismanna í heimalandi sínu. Benedikt
Sveinsson sýslumaður, sem fljótlega eftir andlát Jóns Sigurðssonar 1879
verður ótvíræður foringi íslensku sjálfstæðisbaráttunnar og hinnar ítr-
ustu kröfugerðar þar um, var einmitt þessi embættismaður, íslenskur
fram í fingurgóma, drykkfelldur stórbokki.
Í þessum Kaupmannahafnarhópi Velvakenda fara að þróast nýjar
hugmyndir. Velvakendur, fyrst og síðast undir forustu Páls Briem, sjá að
TMM_1_2009.indd 73 2/11/09 11:27:29 AM