Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Page 90

Vi l m u n d u r G y l fa s o n
90 TMM 2009 · 1
ari og minningardrýgri morgunbirta yfir stofnun hins íslenska lýðveldis á slíkri
hátíðastund sögunnar en ella eru horfur á? Vér mundum, auk lýðveldisstofnunar
vorrar, eiga þá samstöðu með ýmsum þjóðum að erlendir herir yrðu þá horfnir
af almannafæri í landi voru, að öllu sjálfráðu. Frá því vori þyrfti þann skugga ekki
að bera á feril vorn fram í tímann að vér hefðum sniðgengið frjálsa samninga við
frændþjóð í sárum af því að vér höfum þóst of ríkir og ráðkænir til að bíða eitt
ár enn, í friði og fullsælu, eftir formlegri staðfestingu á frelsi voru, meðan flest
smáríki Evrópu, þar á meðal nánustu venslaþjóðir vorar, voru að berjast fyrir lífi
sínu og þjóðerni í þjónustu sameiginlegs málstaðar siðaðra manna. Bíðum frelsis-
vorsins í Evrópu!
Tómas Guðmundsson skáld endaði ritgerð sína í þessum bæklingi svo-
fellt:
Og sjálfum oss eigum vér fyrst og fremst að hlífa við endurminningunni um það
að hafa gert aldagamlan lýðveldisdraum þjóðarinnar að veruleika í skjóli við
ofbeldisverk er fjandsamlegt stórveldi hefur framið á bræðraþjóð vorri, og vér
eigum að hlífa niðjum vorum við þeirri ömurlegu vitneskju að feður þeirra hafi
hafnað samningsbundinni og drengilegri lausn þessa máls fyrir þá sök eina að
hún var óbrotnari og eðlilegri en svo að nokkur einstakur pólitískur spákaup-
maður gæti öðrum fremur eignað sér hana og hagnýtt í harðvítugum eltingaleik
eftir atkvæðum kjósendanna.
En þjóðernissinnarnir sigruðu að þessu sinni. 17. júní 1944 var haldin
hátíð á Þingvöllum. Þýski herinn sat að vísu enn í danmörku. Stríð geis-
aði um alla Evrópu. En við héldum hátíð. Það rigndi mikið þennan dag
á Þingvöllum. Og seint um kvöldið kom skeyti frá kónginum í dan-
mörku. Hann óskaði íslensku þjóðinni til hamingju.
Inngangan í NATÓ
Samskiptasögu Íslendinga við erlend ríki var auðvitað ekki lokið, þó að
við stofnuðum lýðveldi og yrðum endanlega sjálfstæð að forminu til. Og
enn tókust á þau sjónarmið, að eins og menn eru ævinlega að fórna í
mannlegum samskiptum, eins og til dæmis í hjónabandi, þá urðum við
á hverjum tíma að gera upp við okkur hvenær við mátum það svo að við
ættum að eiga samvinnu við erlend ríki, jafnvel þó svo að við fórnuðum
hluta af sjálfsákvörðunarrétti okkar með slíku samstarfi. Slíkt eru menn
alltaf og ævinlega að gera með einhverjum hætti.
Eftir styrjöldina varð kalt stríð. norrænu þjóðirnar töluðu jafnvel um
að stofna sitt eigið varnarbandalag sem yrði þá sniðið eftir Sameinuðu
þjóðunum en eins og kunnugt er voru Sameinuðu þjóðirnar upphaflega
stofnaðar sem varnarbandalag sigurvegaranna í styrjöldinni miklu.
TMM_1_2009.indd 90 2/11/09 11:27:30 AM