Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Side 92

Vi l m u n d u r G y l fa s o n
92 TMM 2009 · 1
En Morgunblaðið svaraði og sagði:
Í hvert skipti sem kommúnistar á Íslandi hafa framið gróf svik við þjóðina, hefur
það verið háttur þeirra að vitna í einhverja af ástsælustu leiðtogum hennar á
liðnum tíma. Jafnframt hefur verið gefið í skyn, að fimmta herdeild Stalíns væri
arftaki þessara þjóðarleiðtoga og berðist enn fyrir hugsjónum þeirra. Jón Sig-
urðsson, forseti, Hannes Hafstein og Einar Benediktsson, skáld, hafa oftast sætt
þessum ókjörum af hálfu Moskvumanna.
Um þessa atburði segir Stefán Jóhann svo í endurminningum sínum:
Oft hef ég hugsað til daganna 30. mars 1949, til þeirrar óstjórnlegu fjöldasefj-
unar sem þá svipti jafnvel góða og skynsama menn allri rólegri íhugun og gerði
þá að hamslausum dýrum. Þetta er ranghverfan á fjöldasamtökum fólksins,
veikleikinn sem óbilgjarnir æsingamenn, kaldrifjaðir valdabraskarar, miskunn-
arlausir mannhatarar færa sér í nyt hvenær sem tækifæri býðst. Bak við uppþot-
ið 30. mars 1949 og ráð slíkra manna, þótt sjálfir biði þeir óhultir meðan aðrir
unnu hefndarverkin sem þeir höfðu æst til og áttu mesta sök á.
Telja má, að enginn hafi með glöðu geði gengið í varnarbandalag árið
1949. Auðvitað væri æskilegast að engin slík bandalög þyrftu að vera til.
En veruleikinn er því miður ekki alltaf eins og við kjósum að hann sé.
Þjóðernisrökin og landráðabrigslin hljómuðu um Ísland allt. Samt var
það hugrökk ákvörðun að ganga til þessa samstarfs. Að vísu höfðum við
ekki skynjað styrjöldina með sama hætti og margar aðrar þjóðir í Evrópu.
Við hlutum þó að finna til nokkurrar samábyrgðar og taka á okkur óþæg-
indin sem því eru samfara að eiga náið samstarf við aðra. Ísland lagði
fram sinn skerf. Að þessu sinni höfðu miðlunarmennirnir yfirhöndina.
Rómarsáttmálinn og Íslendingar
Allt frá styrjaldarlokum var mikil umræða í Evrópu allri um samstarf
milli þjóða, um miðlun. Winston Churchill predikaði þegar að styrjald-
arlokum að landamæri hefðu ævinlega verið undirrót styrjaldar. Þess
vegna ætti að hafa eins lítið af landamærum og unnt væri, fólki ætti að
vera frjálst að flytjast milli landa svo sem það kysi, og þá væri dregið úr
hvata styrjaldar. Þessar skoðanir meðal annars urðu til þess að sam-
vinna milli ríkja jókst mjög, og þá fyrst og fremst á efnahagssviðinu.
Árið 1957 var síðan, með svokölluðum Rómarsáttmála, stofnað Efna-
hagsbandalag Evrópu sem samanstóð af sex ríkjum. Árin eftir 1960
ræddu upplýstir menn um kosti og galla þess að þjóðir störfuðu saman,
hvað áynnist og hverju væri fórnað. Segja má að þessi upplýsta umræða
hafi hafist á Íslandi með ræðu sem Gylfi Þ. Gíslason, þá menntamálaráð-
TMM_1_2009.indd 92 2/11/09 11:27:30 AM