Viðar - 01.01.1937, Blaðsíða 157

Viðar]
FYRIRLESTUR
155
Þannig lætur leikritahöfundurinn Lagerkvist ungan
mann spyrja í einu leikriti sínu. Og ungi maðurinn fær
svarið. „Tilgangurinn, ungi vinur, er sá, að tilveran snúist
einhvernveginn í kring um sjálfa sig.“
Hið menningarlega verðfall hefur ekki gerst í skjótri
svipan. Til þess að skilja betur menningar„kreppu“ nú-
tímans, er nauðsynlegt að virða fyrir sér nokkrar sögu-
legar staðreyndir.
Fyrirmyndin eða hugsjónin, sem Vesturlandamenningin
hefur byggt á, er án efa kristindómurinn. Með honum
stendur og fellur siðmenning Vesturevrópu. Þetta er
staðreynd og ekki síðpr fyrir það, þótt kennisetningar
kirkjunnar hafi verið gagnrýndar í nafni hinnar kristnu
hugsjónár.
Mestu lærifeður minnar kynslóðar, svo sem Ibsen og
Björnson, I. P. Jakobsen og Georg Brandes, svo ég nefní
nokkra þá tignustu, ímynda sér, að hægt sé að halda sið-
g'æðishugsjón kristindómsins, þótt þeirri lífsskoðun sé af-
neitað, sem þessi siðgæðishugsjón hvílir á. gÞeir hafa ekki
tekið eftir því, að þegar búið er að reka kristindóminn út
um aðaldyrnar, skýzt siðgæðishugsjón hans út um bak-
dyrnar. Þeir liugsa sér að skapa ný siðgœðislögmál út frá
lögmálum náttúrunnar einnar saman.
Þetta er tálvon, sem þegar er að engu orðin. Það verð-
ur aldrei hægt að skapa önnur siðgæðislögmál út frá
sjálfri hinni sýnilegu og áþreifanlegu tilveru umhverfis
okkar, heldur en rétt þess, sem sterkari reynist. Ef við
strikum út guðdómseðlið í manninum, lendum við í taum-
lausri efnishyggju, án allra æðri takmarka. Það verður
enginn tilgangur lengur í trúnni á þróun og framfarir, ef
ekkert takmark er til fyrir þessa þróun. Náttúran sjálf
leggur okkur ekki í hendur neinn mælikvarða eða reglur
til þess að meta mannlífið og verðmæti þess, sem
liggja ofar eða í æðra veldi, heldur en hversdagslífið.
Hvernig er hægt að mynda sér skoðun um, hvernig eitt-
hvað ætti að vera, ef ekki er hægt að fara eftir neinu