Vísir - 14.12.1960, Side 19

rétt að geta þess, aS um þetta leyti var liafin
vinnsla á fiskimjöli úr fiskúrgangi og vinnsla
lýsis og mjöls úr síld, en langur tími leið áður
en þessi vinnsla fengi nokkra verulega þýðingu.
Að þvi er síldina snerti var aflinn lengi vel,
að mestu saltaður og veiðin takmarkaðist oft
af því hvað unt var að selja af saltsíld. Hag-
nýting sjávaraflans hefir tekið miklum breyt-
ingum, að nokkru á árunum fyrir seinni heims-
styrjöldina en þó einkum eftir að henni lauk.
Hafa þœr breytingar miðað fyrst og fremst að
þvi að nýta til hins ýtrasta þann afla, sem á
iand kemur, þannig að helzt fari ekkert til
spillis.
Skal liér fyrst minnst á sildina. Eins og áður
segir var söltun síldarinnar frá upphafi hin
helzta aðferð til hagnýtingar síldarinnar en
tiltölulega snemma var þó einnig tekið að
frysta síld og geyma þannig til beitu. Hafði það
mikla þýðingu fyrir þorskveiðarnar með linu.
Enda þótt saltsíldarframleiðslan hafi ávallt
verið þýðingarmikil og sé enn, með þvi að
sú hagnýting skapar mun meira verðmæti en
ef um vinnslu mjöls og lýsis úr sildinni er að
ræða, þá hefur þó ávallt verið svo, að sölu
saltsildarinnar voru takmörk sett. Hin mikla
aukning, sem orðið hefur á afiamagninu á
þessu timabili var einungis hugsanleg með því,
að síidin yrði unnin i verksmiðjum til fram-
ieiðslu mjöls og lýsis. Sú starfsemi hófst að
visu nokkuð á þriðja tug aldarinnar en nokkur
skriður komst þó fyrst á hana þegar Síldar-
verksmiðjur ríkisins hófu starfsemi sína árið
1930. Nokkru síðar réðust svo einstaklingar i
það að byggja afkastamiklar sildarverksmiðjur.
Næsta stóra skrefið i uppbyggingu síldarverk-
smiðjanna var stigið að lokinni síðari lieims-
styrjöldinni aðallega með byggingu nýrra verk-
smiðja á vegum síldarverksmiðja ríkisins. Hér
hefir hinsvegar aflaleysið á síldveiðunum á
tímabilinu eftir styrjöldina komið afar þungt
niður á þessum iðnaði, sem hefir ekki getað
nýtt verksmiðjurnar nema að örlitlu broti.
Á næstu mynd er sýnt hvernig afkastageta síld-
arverksmiðjanna hefir þróast á tímabilinu,
þ. e. þeirra verksmiðja, sem byggðar hafa verið
til vinnslu sumarsildarinnar. Um allt land eru
hinsvegar nú til verksmiðjur, sem geta unnið
feitan fisk, svo sem síld og karfa, en þær hafa
byggt tilveru sína á vinnslu fiskúrgangs og
teljast þvi ekki hér til hinna eiginlegu síldar-
verksmiðja.
Undanfarin 10 ár getur ekki heitið, að um
nýbyggingar á sviði síldarverksmiðja hafi verið
að ræða, en nokkrar eldri verksmiðjur hafa
verið fluttar til þangað, sem meiri von var til,
að síld veiddist. Hinsvegar hafa átt sér stað
endurbætur á eldri verksmiðjum, sem einkum
eru í því fólgnar að nýta soðvatnið en með því
eykst afurðamagn verksmiðjanna til muna. Má
það raunar nú orðið teljast eitt frumskiiyrði
fyrir liagkvæmum rekstri slíkra verksmiðja, að
þær séu búnar soðvatnstækjum. Mönnum varð
það snemma ljóst, að síldin sem veiddist fyrir
Norðurlandi var óvenju gæðarik til söltunar,
bæði vegna stærðar og fitu. Við upphaf þessa
tímabils, sem hér um ræðir var saltsildarfram-
leiðsla löngu orðinn fastur liður í liagnýtingu
sildarinnar og fór vaxandi. Mjög var þó
Afkösi síldarverksmiájanna
74000 74000
1915 1935 1940 1950 1960
misviðrasamt á sviði saltsíldarframleiðslunnar
lengi vel. Kom þar til, að aflabrögð á veiðunum
hafa jafnan verið miklum sveiflum liáð, eins
og áður var getið og einnig liitt, að markaðir
hafa oft verið breytilegir og ótryggir. Ýmsar
tilraunir hafa verið gerðar til að koma meiri
festu á um framleiðslu og sölu saltsíldarinnar.
Má þar t. d. nefna Síldareinkasöluna, sem sett
var á stofn árið 1928 og starfaði í 4 ár. Tókst
sú tilraun iila. Frá 1934 hefir sildarútvegsnefnd
lengstaf haft með höndum saltsildarsöluna og
er svo enn.
Auk saltsíldarframieiðslunnar á Norðurlandi
og nú á seinni árum einnig á Austurlandi, hefir
allt siðan 1935 átt sér stað tölverð síldarsöltun
á Suðvesturlandi. Fyrst framanaf var þessi
framleiðsla þó ótrygg, bæði vegna misjafnra
aflabragða og ótryggra markaða. Á seinni árum
hefir orðið breyting á. Síldveiðarnar á þessu
svæði eru nú stöðugri en áður og sala salt-
síldarinnar hefir einnig komist á fastari grund-
völl. Saltsíldarframleiðslan hefir og sýnt er i eftirfarandi yfirliti. Norðurl. Suðvestiirl. Jnís. tn. ])ús. tn. verið eins Samtals þús. tn.
1925 254 — 254
1930 180 — 186
1935 82 52 134
1940 90 .—- 90
1945 77 18 95
1950 55 132 187
1955 175 94 269
1959 218 52 270
Hagnýting aflans á þorskveiðum hefir verið
meiri breytingum háð en að þvi er síldar-
aflann snertir. Eins og áður er getið var lengi
svo, að meginhluti aflans var saltaður, utan
þess, sem flutt var lit ísvarið, en sá útflutn-
ingur hófst þegar fyrir fyrri heimsstyrjöld.
Miklir erfiðleikar á saltfisksölunni, sem urðu
á árunum eftir 1930 gerðu mönnum ljóst hvílik
hætta var samfara þvi að hafa svo einhæfa
framleiðslu og tekið var að athuga möguleika á
X
Slippfélagið ífReykjavík h.f.
Símar: 10-123 (5 línur): Símnefni: Slippen.
1
Verzlunin
Skipavörur
Byggingavörur
Verkfæri o. fl.
Málningar verksmið j an
Hempels-málning
til skipa og húsa.
Vitretex-málning (P.V.A.),
innan- og utanhúss.
Timbursalan
Trjáviður til skipa
og húsa.
Vélahúsið
Fullkomnar vélar fyrir
alls konar trésmíði.
Slippfélagið í Reykjavík h.f.
Afmælisblað VlSIS
VlSIR 50 ÁRA
19