Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 25

Þróun íslenzkrar mynd
listar
Árið 1910 málaði Þórarinn B. Þorláksson
olíumyndina Áning. Mynd þessi var árið eftir
gefin Listasafni íslands og er hún fyrsta ís-
lenzka málverkið, sem safnið eignast. Listasafn
íslands hafði verið stofnað árið 1885, og í
eigu þess voru aðeins 74 myndir, allar erlend-
ar. Af þessu mætti ætla, að um þetta leyti hafi
íslenzka þjóðin ekki átt neina starfandi mynd-
listarmenn. En þá átti hún samt. Til eru frá
þessu tímabili nokluir góð listaverk eftir ís-
lenzka listamenn.
Þegar fyrir aldamótin höfðu þeir Þórarinn
B. Þorláksson, Einar Jónsson og Ásgrimur
Jónsson farið utan til myndlistarnáms. Dvöld-
ust þeir aðallega í Danmörku, en fóru í náms-
ferðir til Þýzkalands, ítaliu og víðar. Jón Stef-
ánsson hætti við verkfræðinám 1902 og gaf
sig eftir það allan að málaralist. Stundaði hann
11167531 annars nám i París hjá Henri Matisse.
Jóhannes S. Kjarval var byrjaður á listnámi
í Kaupmannahöfn og London. Ásgrimur og
Þórarinn liöfðu báðir haldið sýningar hér
heima, og Ásgrímur hafði auk þess tekið þátt
í sýningum á Gharlottenborg frá 1904.
Eftir aldamótin birtust i dagblöðunum grein-
ar um islenzka listamenn. Athygli vöktu grein-
ar Þorsteins Erlingssonar um Ásgrim Jónsson
i Þjóðviljanum 1906, grein Bjarna Jónssonar
frá Vogi um Einar Jónsson i Ingólfi 1907 og
grein Guðbrands Magnússonar um Kjarval í
Austurlandi 1908.
Ekki er hægt að segja að árið 1910 hafi
orðið aldahvörf í islenzkri myndlist. Þau urðu
uni aldamótin. Þegar Ásgrímur og Þórarinn
fara að leita viðfangsefna i náttúrunni og mála
myndirnar úti, þá liefst nýtt tímabil í mynd-
list á íslandi. Þarna vorum við þó langt á
eftir umheiminum. í Frakklandi máluðu Bar-
bizon-málararnir úti i náttúrunni þegar um
1860, og nútimalist hafði skotið upp kollinum
með Impressionistunum og Cézanne á árunum
1870—1880. Um aldamótin er svo Picasso
farinn að mála og 1909 koma fyrstu kúbistisku
málverkin á sjónarsviðið, en eins og við vitum,
gjörhreyttu þau öllu viðhorfi listamannsins
til viðfangsefnisins.
Um 1910 máluðu listamenn okkar fyrst og
fremst íslenzkt landslag, íslenzka náttúru á
natúralistískan hátt. 1909 málaði Ásgrímur
stóru Heklumyndina, sem nú er í Listasafninu,
og málaði hana úti. Það er oft eitthvað unaðs-
legt i túlkun íslenzkra málara á landinu okkar.
Þeir fundu strax og túlkuðu liti islenzkrar
náttúru, þó að viða brygði fyrir hinum danska
skóla.
Á öðrum tug aldarinnar færist aukið lif í
þróun listmála á íslandi, og veldur því meðal
annars aukinn stuðningur af hendi hins opin-
bera. Alþingi liafði þegar veitt listamönnum
nokkurn styrk og fóru þessar styrkveitingar
stöðugt vaxandk En nú tekur Alþingi einnig að
veita fé til listaverkakaupa fyrir safnið. Árið
1915 eru í fyrsta skipti keypt málverk til Lista-
safnsins fyrir landsfé. Stóðu þeir Matthias
Eftir Dr. Selmu
Jónsdóttur
Þórðarson og Sigurður Eggerz fyrir þeim kaup-
um. Keyptar voru 5 myndir: 2 eftir Ásgrím,
2 eftir Þórarin og 1 eftir Kjarval. Eftir þetta
veitti Alþingi á hverju ári nokkuð fé til lista-
verkakaupa.
Alþingi sýndi mikinn áliuga á listmálum
1914, þegar það samþykkti heimildarlög um
að flytja verk Einars Jónssonar til íslands.
Vonandi sýnir það Alþingi, sem nú situr, þann
áhuga á listmálum að samþykkja þegar frum-
varp það um Listasafn íslands, er nú liggur
fyrir. Nú er safnið nær 75 ára gamalt og hefur
verið starfandi opinber stofnun síðastliðin
10 ár, án sérstakra laga.
Árið 1916 höfðu Matthías Þórðarson og
Þórarinn B. Þorláksson forgöngu um stofnun
Listvinafélags. En félag þetta gekkst siðar
fyrir byggingu Listvinahússins og stóð fyrir
sýningum þar.
Það má einnig tcljast til viðburða á öðrum
tug aldarinnar, að þá fara tvær íslenzkar konur
utan til myndlistarnáms, þær Kristin Jónsdóttir
og Júlíána Sveinsdóttir. Báðar stunduðu þær
nám í Kaupmannahöfn. Um sama leyti stunduðu
þar einnig myndlistarnám þeir Guðmundur
Thorsteinsson og Ríkarður Jónsson.
Þegar flett er dagblöðunum frá öðrum tug
aldarinnar, sést að þau liafa talsverðan áliuga
á myndlist. Oft er sagt frá málverkasýningum
og jafnvel skrifaðir dómar um þær. Þarna er
fyrst farið að gera myndlistina að eign þjóð-
arinnar og meta að verðleikum þá menn, sem
skara fram úr. Við lestur dagblaðanna fær
fólkið vissa hlutdeild í þessum merka þætti
menningarinnar. Um Kjarval er skrifað (Mbl.
1914): „Það er eins og listamaðurinn stundum
í einni svipan festi öll tök á meginþáttum til-
verunnar. Hugur lians klífur myrkrið eins og
rafgeisli og sér langt yfir þá kynslóð, sem hann
lifir með. Og þegar hann rýnir ráðgátur lífsins,
birtast lionum á stundum hin yfirgripsmestu
sannindi í einfaldri mynd“. Um eina af páska-
sýningum Ásgrims stendur (Mbl. 1919): „Það
er tilbreytnin og frumleikinn sem gefur list-
inni líf, og á þvi má jafnan sjá listamanns-
merkið, hvort verk hans ber vott um meira
en það, sem almennt gerist, eða það, sem liann
hefur séð“. Um fyrstu sýningu Jóns Stefáns-
sonar hér lieima er skrifað (Visir 1920): „Aðal-
atriðið sýnist fyrir lionum vera listaverkið, sem
liann er að skapa, en ekki staðurinn, sem hann
hefur fyrir framan sig.“ „Og þeir, sem halda,
í 50 ár
að hægt sé að þjóta upp til lianda og fóta,
kaupa sér liti og léreft og mála listaverk, hefðu
gott af að skoða málverk Jóns Stefánssonar
niður i kjölinn“.
Það má.ráða af dagblöðunum frá þessu tíma-
bili, að þjóðin hafi verið sér þess meðvitandi,
að fyrir henni lá sjálfstæði og framfarir á
öllum sviðum. Kemur þetta fram sem glæsi-
leiki og bjartsýni í afstöðunni til listmála og
sem einhver óráðin spenna og líf í skrifum
blaðanna. Allt þetta nær hámarki 1918 með
raunverulegu sjálfstæði þjóðarinnar.
Eftir 1918 streyma ungir íslendingar til
myndlistarnáms erlendis. Nú liggur leiðin ekki
aðeins til Danmerkur, heldur einnig til Noregs,
Þýzkalands og Frakklands. Bæði Frakkland
og Þýzkaland stóðu um þetta leyti mjög fram-
arlega í myndlist. Þar voru starfandi listamenn
eins og Picasso og Braque, Kandinski og Klee.
Menn, sem lifðu, önduðu og kenndu nýjar
listastefnur. Við tökum samt eftir því, að engin
af þessum nýju stefnum berst hingað til ís-
lands. Finnur Jónsson gerir reyndar á náms-
árunum nokkrar myndir í nýjum stil, en hættir
fljótt við það. Nýju stefnurnar lieilla ekki
liina ungu íslenzku listamenn, það er aðeins
íslenzka landslagið, sem heillar þó. Eiginlega
verður þetta að kallast þröngsýni. Hér er
málað landslag ofan á landslag, sumt mjög
gott, en sumt líka miður gott. Þessir ungu menn
máluðu ísland fyrst og fremst, hver á sinn
hátt. Landið, sem nú var okkar land aftur.
Þetta tímabil nær hámarki i íslenzku sýning-
unni á Charlottenborg í desember 1927.
Sýningin 'ó Cþarlottenborg 1927 var list-
viðburður. Hún er fyrsta listsýningin erlendis
af hálfu hins opinbera. Sýningin vakti mikla
eftirtekt og hafði mjög örvandi álirif á ís-
lenzka listamenn og þróun islenzkrar mynd-
listar. Tildrög sýningarinnar voru þau, að
blaðamaðurinn og listunnandinn Georg Gretor
ferðaðist til íslands 1926 og lireifst mjög af
íslandi og íslenzkri myndlist. Kom liann því
til leiðar, að dönsku dagblöðin tóku að sér
að kosta sýningu á islenzkri myndlist i Kaup-
mannahöfn. En kostnað liér lieima tók íslenzka
ríkisstjórnin að sér fyrir forgöngu Tryggva
Þórhatlssonar. G. Gretor kom liingað aftur
haustið 1927 og valdi hann ásamt Matthiasi
Þórðarsyni myndir á sýninguna. Önnuðust
þeir einnig uppsetningu sýningarinnar i Kaup-
mannahöfn með Poul Uttenreiter, Jóni Þorleifs-
syni og fleirum. Þátttakendur i sýningunni
voru: Ásgrimur Jónsson, Finnur Jónsson, Guð-
mundur Einarsson, Guðmundur Thorsteinsson,
Gunnlaugur Blöndal, Jóhannes S. Kjarval, Jón
Stefánsson, Jón Þorleifsson, Júlíana Sveins-
dóttir, Kristín Jónsdóttir, Sigurður Guðnmnds-
son og Þórarinn B. Þorláksson. Sýningin var
opnuð 10. desember i viðurvist konungslijón-
anna, ráðherra og annars stórmennis. Af Is-
lands hálfu mætti þarna, auk Matthíasar Þórð-
arsonar, Sveinn Björnsson sendilierra. Blöðin
skrifuðu óspart um sýninguna og birtu mynd-
ir frá henni. Eitt hlaðanna segir: „Fremdriftens
Brus giver den dens fængslcnde Iíarakter. Et
Afmælisblað YlSIS
VÍSIR 50 ÁRA
25