Vísir - 14.12.1960, Side 65

Aðalsteinn Júlíusson, vitamálastjóri:
VITAMÁL
Fram til ársins 1910 var stjórn vitamála
landsins í höndum tandsliöfðingja, ásamt um-
sjónarmönnum, sem sérstaklega voru skipaðir
fyrir Faxaflóa. Utan þess svæðis var eftirlitið
i höndum viðkomandi sýslumanna og því engin
tæknileg yfirstjórn þessara mála. Árið 1910 var
landsverkfræðingi hinsvegar falin umsjón vit-
anna. Það ár var því merkur áfangi í sögu
islenzkra vitamála og því rétt 50 ár siðan
stjórn þessara mála komst í svipað horf og
hún hefur verið og er enn i dag. Embætti
vitamálastjóra var síðan stofnað árið 1918 og
tók þáverandi vitaumsjónarmaður og lands-
verkfræðingur við því starfi.
Hinn 1. desember 1878 var kveikt á fyrsta
vita landsins, Rej'kjanesvitanum, og var hann
um 20 ára skeið eini viti landsins, eða þar
til byggðir voru vitarnir á Garðskaga og Gróttu
árið 1897. Það ár var einnig byggður innsigl-
ingaviti fyrir Reyivjavíkurhöfn. Á næstu árum
voru vitabyggingar hægfara, en skriður komst
þó á vitabyggingamálin, sérstaklega á þann veg
að menn gerðu sér betur ljóst um hvert nauð-
synjamál var að ræða. Kröfur og óskir um
nýja vita komu viða að frá sjómönnum og
útgerðarmönnum. Þessar kröfur urðu svo til
þess að nefnd skipuð af danska flotamála-
ráðuneytinu rannsakaði þarfir í þessum efnum
og gerði, árið 1905, tillögur um byggingu
vitakerfis landsins. Var í þeim tillögum gerð
nokkur grein fyrir þörfunum, bæði hvað snerti
landtökuvita, vita vegna siglinga með strönd-
um fram og innsiglingavita á fjörðum og höfn-
um. Auk þess voru gerðar tillögur um byggingu
hljóðvita á Austurlandi og tillögur um siglinga-
merki á sjó og landi.
Hinn nýi yfirmaður vitaþjónustunnar hafði
því mikilsverð verkefni til úrlausnar, og má
segja, að á næstu 20—25 árum, frá því að til-
lögurnar komu fram, hafi veigamestu fram-
kvæmdirnar verið i anda þeirra. Á þessum
árum voru byggðir margir þýðingarmestu
ljósvitarnir, þar á meðal Dyrhólaeyjarviti,
Dalatangaviti með hljóðvita, sá fyrsti hérlendis,
Siglunesviti, Öndverðarne^viti, Rifstangaviti,
Akranesviti, Galtarviti, Malarrifsviti, Skagatár-
viti, Laugarnesviti og Bjargtangaviti, en Stór-
höfðaviti í Vestmannaeyjum var byggður um
það leyti, sem tillögur þessar komu fram.
Á þessum árum voru þó engin heildarlög
til um vitabyggingar, og gat ekki hjá þvi farið,
að nokkurra tilviljana gætti i þvi til hvaða
framkvæmda Alþingi veitti fé hverju sinni,
þótt segja megi að allir þeir vitar, sem byggðir
voru, hafi verið spor í rétta átt. Þó komu fram
á Alþingi árin 1917 og 1922 frumvörp um
samræmdar aðgerðir, en náðu ekki fram að
ganga.Það var ekki fyrr en árið 1933, að sam-
hykkt voru lieildarlög um vitabyggingar og þar
taldir upp 70 staðir, þar sem vitar skildu
^yggðir,þar með voru taldir liljóð- og radióvit-
ar. Voru lög þessi hliðstæð lögum, sem þegar
höfðu verið sett um brýr og síma, framkvæmd-’
h'nar ákveðnar, en tíminn varð að ráðast af því
hvenær fé var veitt á fjárlögum. Allt frá því, að
lög þessi voru sett, hefur verið unnið að þessari
áætlun með litlum breytingum, eftir þvi sem
fé liefir verið fyrir hendi, nema sérstakar
tæknilegar ástæður hafi gefið tilefni til breyt-
inga. Nú er svo komið, að lögum þessuni hefir
verið fullnægt á flestum sviðum og nokkrir
vitar, sem ekki voru taldir í lögunum frá 1933,
byggðir þar að auki, samkvæmt breytingum,
sem gerðár hafa verið á áðurnefndum lögum.
Til þessara og annara nýbygginga vita og
vitavarðabústaða hefir verið lagt gjald á öll
skip, sem siglingar stunda við ísland, og hefir
það gjald að mestu staðið undir nýbyggingum
og meiriháttar endurbótum.
Á árunum eftir 1920 kom fram ný gerð
leiðsögutækja fyrir sjófarendur, radíóvitarnir.
Ruddu þeir sér mjög til rúms, í Norður-Evrópu,
og var hinn fyrsti hérlendis byggður árið 1928
á Dyrhólaey og siðan annar árið 1932 á Reykja-
nesi. Litið gerðist síðan i þeim málum næstu
árin, en á stríðsárunum voru reistir hér margir
radíóvitar, sem í ófriðarlok voru afhentir ís-
lenzku vitamálastjórninni og ýmist reknir
áfram á sömu stöðum eða fluttir þangað, sem
þeirra var talin meiri þörf.
Með byggingu Hrollaugseyjarvita árið 1953,
en þá voru liðin 75 ár frá því að fyrsta vitaljós-
ið var tendrað, má telja, að vitahringurinn um
landið hafi verið lokað, og má nú sigla um-
hverfis það þannig, að ávallt sjáist einn viti.
Þetta má þó fremur telja fræðilega staðreynd,
en að vitakerfið sé orðið fullkomið, þvi að
lítið má bera út af með veður svo áðurnefnd
staðhæfing standist ekki.
Tæknilegar framfarir hafa á liðnum 50 árum
verið mjög miklar, bæði hvað snertir byggingu
vitahúsa, og ekki síður á útbúnaði öllum. Ár-
ið 1910 var tekinn í notkun fyrsti vitalampinn,
með gasljósi. Lampar af þessari gerð höfðu i
för með sér hreina byltingu i vitamálunum,
vegna þess hversu öruggir þeir eru og þarfnast
litils eftirlits og viðhalds. Sem dæmi um það
má benda á vita, sem án óhapps hafa logað
árum sarnan, án annarrar þjónustu en að árlega
hefur gasforði þeirra verið endurnýjaður og
ljósatæki yfirlitin.
Gasljósin gerðu ‘ það kleift að starfrækja
vita á afskekktustu stöðum, annesjum, og eyði-
skerjum, sem hefði verið algjörlega óhugsandi
fram að tíma þeirra. Reksturskostnaður gas-
vitanna er einnig hverfandi miðað við olíu-
vitana, sem ávallt þurfti að gæta og vaka
yfir. Ljósmagn gasvitanna er einnig meira
en gömlu olíuvitanna, en á liinum seinasta
þeirra var slökkt á síðastliðnu ári, cr vitinn
á Dalatanga var rafvæddur.
Til skámms tíma hefir öll áherzla verið
lögð á að færa út vitakerfið, þétta það og
fullkomna, þannig, að ljós fengjust á sem
flesta þýðingarmikla staði. Nú hefir verið
tekin nokkuð önnur stefna, sem er, að leggja
megináherzluna á aukningu ljósmagns þeirra
vita, sem þegar eru byggðir. Á þetta fyrst og
fremst við um helztu landtökuvitana og vita
nálægt þéttbýli, en æ tíðari kvartanir hafa
borist um að vitaljósin á slíkum stöðum hyrfu
i hina almennu lýsingu á bak við. Er mark-
visst unnið að þvi að ráða á þessu bót með
aukningu Ijósmagns þeirra vita, einkum með
rafvæðingu. Hafa verið lagðar langar raflagnir
til afskekktra staða, t. d. Reykjaness, eða byggð-
ar litlar rafstöðvar til að sinna þörfum vit.a
og vitavarða. Meðal framkvæmda af þessu
tagi má benda á að nú eru teknar í notkun
Reykjanesviti 1959.
Dyrhúlaeyjarviti.
Afmælisblað YÍSIS
VÍSIR 50 ÁRA
65