Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 123

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 169
hafði staðist prófið. í sambandi við kenninguna um hin
þrjú stig, er auðskilið, að hver slíkur maður glæddi hjá
föður raunspekinnar vonir um framtíðarríkið, þar sem vís-
indaleg þekking væri leidd í öndvegið.
Árið 1842 byrja margskonar erfiðleikar að steðja að
Comte. pá kom að vísu út síðasta bindið af raunspeki
hans, og með því hafði hann lokið við höfuðritverk sitt.
En í formálanum fyrir þessu bindi gerði hann grein fyrir
afstöðu sinni til manna og málefna, birti nokkra aðaldrætti
úr æfisögu sinni. En þetta varð til þess, að hann tapaði
prófdómarastarfi sínu og meir en hálfum tekjum þeim, er
hann hafði notið um nokkur ár. Comte minnist með þakk-
læti á kensluna í fjöllistaskólanum, en telur brottrekstur-
inn þaðan æfiólán sitt. Fyrir það hafi hann ekki getað lok-
ið námi sínu og komist á „svartan lista“ hjá þjóðfélaginu,
einkum fyrir forgöngu hins kirkjulega valds. Andóf þess
hafi síðan haldið áfram látlaust,af því hinir afturhaldssömu
óttist raunspekina og áhrif hennar. Comte segir, að sér
hafi snemma orðið ljóst, að hann yrði að tvískifta sér:
Vinna fyrir daglegu brauði, og annarsvegar fást við hugð-
armál sitt, heimspekina. Hann hafi valið sér stærðfræðina
fyrir brauðatvinnu, einmitt af því, að hún hafi verið nógu
fjærskyld því efni, sem hann helst vildi hugsa um. En skól-
ar ríkisins hafi verið lokaðir, og sjaldnast um annað að
gera en einkakenslu. Árum saman hafi hann kent stærð-
fræði 6—8 stundir á dag, og á mörgum árum hafi hann
ekki getað notið svo mikið sem þriggja vikna frelsis, ann-
aðhvort til hvíldar, eða samstæðrar vinnu. Heimspekis-
rannsóknimar hafi hann orðið að gera í hinum strjálu,
sundurslitnu augnablikum, sem afgangs hafi orðið frá
stundakenslunni.
En þyngst af öllu segir Comte að sér falli óvissan um
aðalstarf sitt, prófdómarastöðuna. Kennarar við fjöllista-
skólann kjósi árlega mann til þess starfa. Sumt af þessum
mönnum séu vinir. Aðrir andstæðingar. Inn í hverja end-
urkosningu blandist deila um raunspekina og gildi henn-
ar. Með hverju ári sem líði verði meiri hætta, að stærð-