Andvari - 01.01.1972, Side 26

24
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
ingu, sem Brandes vakti. Öllum kom (hann þeim til nokkurs þroska. Hin unga
skáldakynslóð, sem 'átti eftir að leggja svo mikið af mörkum í bókmenntasjóð
Danmerkur, hlýddi nær óskipt kalli hans og var fús til að þjóna honum. Einn
mesti skáldsnillingur Dana, J. P. Jacobsen, óx upp undir handarjaðri Brandesar
og fylgdi honum trúlega allt til hins síðasta. Drachmann, sem föndrað hafði
við málaralist, fleygði frá sér penslinum, orti byltingarljóð og flutti níð mygluðum
smáborgaraskapnum. Hjónaband og 'frjálsar ástir, Darwinismi og fríhyggja, urðu
nú algengustu viðfangséfni ungra rithöfunda, og þeir ræddu þau áf teprulausri
hreinskilni, sem stakk mjög í stúf við lögboðnar venjur norrænna fagurmennta
og hneykslaði siðlátt fólk. Við sem nú lifum fáum naumast skilið bókmennta-
legt hreirilæti þessara tíma, en við rennum grun í, hvemig andlegu heilsufari
fólks var háttað á þessum tímum, er Brúðuheimili Ibsens og Frú María Grubbe
eftir Jacohsen voru taldar ósiðlegar bækur. Kappar Brandesar brutu áf sér hlekki
oddborgaraskaparins í skáldskap og lífsskoðun með dirfsku og sjálfsþótta, sem
er aðalsmerki allrar sannrar listar. En vopndjarfastur og vígreifastur allra var
foringinn.
Brandes var húinn mörgum þeim kostum, sem foringja mega prýða. Hann
var töfrandi í persónulegri umgengni, gæddur ísmeygilegri ljúfmennsku, ef því
var að skipta, og teygði því til sín unga menn. Skoðanir sínar túlkaði hann af
mælsku og spámannlegum krafti, sem Iöngum hefur verið kynfylgja hins postul-
lega ættbálks Gyðinga. Og hann 'flutti þær á máli, sem viðbrugðið hefur verið
fyrir fegurð, mýkt og þrótt. Brandes olli þáttaskilum í ritun lauss máls í Dan-
mörku, dönsk tunga batt hann traustustum böndum við ættjörðina, enda varð
honum það að orði í elli sinni: Danskan er föðurland mitt.
Hann kom eins og hressandi svali inn í lognmollu danskra bókmennta, sem
mótaðar voru. af fábreytni prestssetranna og blóðlitlu frjálslyndi borgarastéttar,
sem hafði ekki enn hrist af sér útkjálkabraginn. Danska þjóðin var í sárum eftir
ófarirnar við Prússland. Sviðinn -var mikill eftir missi hertogadæmanna. Hinar
háfleygu vonir skandínavismans að engu orðnar, guðmóðurinn gufaður upp
jafnskjótt og púns stúdentamótanna var drukkið, en bókmenntir Danmerkur
tróðu enn marvaðann, eða svo fannst Brandesi að minnsta kosti, er liann hljóp
fram og opnaði allar gáttir fyrir stormum tímans. Hann vildi dæla lífsblóði ald-
arinnar í kalkaðar æðar danskra bókmennta, veita hugsjónum hennar og mark-
miðum brautargengi á norrænum slóðum. En þetta varð þyngri róður en hann
hafði búizt við í fyrstu. Hann taldi sig yzta útvörð evrópskrar menningai'hreyf-
ingar og evrópskra vísinda og þóttist því geta úr flokki talað. í fyrirlestrum sín-
um boðaði Brandes baráttu gegn þjóðfélaginu. Hann mátti brátt kenna þess, að
hið danska þjóðfélag lét ek'ki að sér hæða. Hann eignaðist volduga andstæð-