Andvari - 01.01.1972, Qupperneq 41

ANDVARI
UPPELDI OG MENNTUN HELLENA
39
Óhætt mun því vera að fullyrða, að uppeldis- og fræðslumál í einhverri mynd
séu jafngömul mannkyninu, þó að vandinn hafi að vísu verið með ýmsum hætti
á ólíkum tímum og við ólíkar aðstæður.
Grikkir mega teljast höfundar uppeldisfræðinnar sem vísindagreinar. Nægir
í því sambandi að nefna nöfn þeirra Platóns og Aristotelesar. Tilgangurinn með
eftirfarandi ritgerð er samt ekki fyrst og fremst sá að lýsa skoðunum þeirra og
brautryðjendastarfi á þessu sviði. Fyrir höfundi vakir að bregða upp nokkrum
myndum úr fræðslustarfinu sjálfu og gera nokkra grein fyrir markmiðum }>ess.
II,
Aþeningar og lóníumenn, þ. e. Grikkir, sem byggðu vesturströnd Litlu-Asíu
°g evjarnar þar í grennd, voru kaupmenn miklir. Því hefði mátt ætla, að menntun
þeirra hefði að einhverju leyti a. m. k. verið sniðin eftir þessum sérstöku þörfum.
Því fór þó fjarri, að svo væri. Að dómi Hellena var menntun fyrst og fremst
iólgin í mótun skapgerðar og smekks annars vegar og hins vegar alhliða þjálfun
líkamlegra og andlegra hæfileika.
í liinum ’fornu menningarþjóðfélögum kornu þrælar að verulegu leyti í stað
véla vorra daga. Af þessum toga hefur verið runnin rótgróin fyrirlitning æðri stétt-
anna á líkamlegri vinnu, já, yfirleitt á öllum störfum, sem miðuðu að fjáröflun. Af
þessu leiddi, að hvers konar hagnýt menntun var með öllu vanrækt í grískum
skólum, enda vart á hana minnzt í ritum þeirra höfunda, sem um uppeldismál
fjölluðu.
Hellenar voru nær undantekningarlaust þeirrar skoðunar, að handiðnir og
önnur kyrrsetustörf væru fyrir neðan virðingu frjálsborinna manna og því fyrir-
litleg. Sagnaritarinn Herodotos kveður svo að orði (II. 167), að þeir hafi aðhyllzt
þessa skoðun fyrir áhrif nágrannaþjóða sinna, er allar hafi verið með þessu
iTiarki brenndar. Hvers konar fjáröflun, sem fólgin var í því að hafa fé út úr
öðrum, var að þeirra dómi kauðaleg og niðurlægjandi. Þess vegna bökuðu sófist-
arnir eða „vizkukennararnir" svonefndu sér fyrirlitningu margra góðra manna,
af því að þeir tóku fé fyrir kennslu sína.
Eins og áður var á drepið, byggðist atvinnurekstur á þrælahaldi. Fyrir bragðið
gat stór hluti frjálsborinna manna varið miklurn tíma til íþróttaiðkana, til að
njóta ýmiss konar lista og til rökræðna um ýmiss konar andleg viðfangsefni.
I grísku borgríkjunum urðu menn líka að vera lausir við brauðstrit, ef þeir áttu
að geta neytt borgaralegra réttinda sinna og innt af hendi s’kyldur sínar við
samfélagið, þ. e. borgríkið. Þegar lýðræðið stóð með mestum blóma í Aþenu,
var borgurum þar greitt dagkaup fyrir að starfa í kviðdómum og á þjóðfundum.