Andvari - 01.01.1972, Side 42

40
JÓN GÍSLASON
ANDVARI
Þannig gafst jafnvel fátækum borgurum ráðrúm til að taka þátt í stjórn ríkisins.
AS öSrum kosti hefSi lýSræSiS raunar veriS náfniS tómt.
VíSa verSur þess samt vart í bókmenntunum, aS margir binna fátækari borgara
hafa neySzt til aS vinna hörSum höndum fyrir sér og sínum. Og auSvitaS hafa
þeir orSiS aS læra iSn sína, þótt ekki hafi þeir gert þaS í venjulegum iSnskólum.
Oft má sjá þess vott, aS sérstakar iSngreinir hafa gengiS í ættir. Þá kenndi
faSir syni mann fram af manni.
Af einurn staS hjá Xenöfón má ráSa, aS stundum hafi veriS gerSur náms-
samningur: „Þegar ungum manni er komiS til iSnnáms,“ segir Xenofón, „er
samin greinargerS um þaS, sem ætlazt er til, aS honum sé kennt." Segir þar
ennfremur, aS kennslugjaldiS verSi því aSeins greitt, aS nemandinn hafi hlotiS
þá kennslu, sem í greinargerSinni stóS.
Þannig verSur Ijóst, aS ekki hefur v'eriS hægt aS sniSganga iSnfræSslu meS
öllu. Sólon hafSi lika haftþaS ákvæSi í lögum sínum, aS faSir gæti eigi meS réttu
krafizt franrfærslu af syni sínum, ef hann hefSi ekki kennt honum eSa látiS
kenna honum hagnýta iSngrein.
Þegar ræSir um menntun og uppeldi í ritum grískra höfunda, þá er þar aS sjálf-
sögSu nær eingöngu átt viS menntun drengja. í Aþenu og víSast hvar annars
staSar í Grikklandi, nerna í Spörtu, rnátti heita aS konur ættu viS svipuS kjör
aS búa og veriS hefur til skamms tíma t. a. m. í Vestur-Asíu og Arabalöndum,
þ. e. a. s. þær voru nær algerlega einangraSar frá umheiminum. Jafnvel Períkles
komst svo aS orSi (Þúk. II, 45,4), aS þaS væri skylda konunnar aS vera svo
hlédræg í háttum sínum og lífemi, aS hennar væri í hópi karlmanna aldrei aS
neinu getiS, hvorki til lofs né lasts.
Aþenskur jarSeigandi lýsir svo konu sinni (Xen. Oecon. VII, 5): „HvaS gat
ég búizt viS, aS hún kynni, þegar ég gekk aS eiga hana? Hún var ekki fullra
fimmtán ára, þegar hún kom á heimrli mitt. Allt til þess tíma hafSi hún alizt
upp undir ströngu éftirliti. Eftir því sem umnt var, hafSi henni aldrei veriS
leyft aS sjá neitt, heyra neitt eSa spyrja neinna spurninga. Heldur þú ekki, aS
allt og surnt, sem af henni hefSi mátt vænta, hefSi veriS, aS hún kynni aS koma
ull í fat og aS hún hefSi einhverja hugmynd um, hvernig tóvinnu er skipt milli
ambátta'?“
Stórbóndinn beindi þessari spurningu til Sókratesar, sem telur, aS foreldrar
stúlkunnar hefSu átt aS koma henni í skilning um, hvaSa skyldur biSu hennar
síSar á ævinni. En í þessu tilviki kom þaS í hlut eiginmannsins aS fræSa konu
sína um húsmóSurskyldurnar. Elann útskýrir fyrir henni, aS hún verSi aS líta
eftir,' aS hver hlutur sé jáfnan á sínum staS á heimilinu, aS hún verSi aS skammta