Andvari - 01.01.1996, Qupperneq 28

26
EINAR ÓLAFSSON
ANDVARI
hann hafa fengið vísindalega skýringu á örbirgð þess og andstyggð
og sönnun þess að unnt væri að breyta þjóðfélaginu og skapa annað
og betra, og reyndar að sósíalisminn væri þjóðfélagsleg nauðsyn, sem
gat þó aðeins orðið að veruleika að menn berðust fyrir honum.
Hann lýsti þessari nauðsyn enn í lok samræðna okkar árið 1988.
Hann mat það svo og vísaði til ástandsins víða um heim, að sósíal-
isminn væri jafnnauðsynlegur og fyrr, þótt ekki væri byltingarástand
hér á Vesturlöndum eins og upp úr fyrri heimsstyrjöldinni, enda væri
auðvaldsskipulagið þess eðlis sem arðránskerfi að því yrði að koll-
varpa. I svari við spurningum 1. desemberblaðs stúdenta 1978 vísaði
hann til orða Engels um að með sameignarþjóðfélaginu, eða síðara
stigi þess, eins og Engels hugsaði sér þróunina, komist hin hlutlægu
öfl, sem hingað til hafa stjórnað sögunni, undir stjórn mannsins
sjálfs. „Þekking hans og vitsmunaþroski,“ bætti Brynjólfur við, „til
þess að stýra þeim til almenningsheilla veitir honum frelsi undan
framandleik hinna blindu lögmála þess óskipulagða þjóðfélags, sem
frjálshyggjumenn trúa á.“ Einhvern veginn svona hygg ég að megi
draga saman forsendur þeirrar byltingarstefnu sem Brynjólfur fylgdi
í þjóðfélagsmálum. Og ég held að einmitt skýr vitund um röklegt
samhengi þessara forsendna hafi komið í veg fyrir að hann léti af
þessari byltingarstefnu þegar árin færðust yfir hann.
Það fór nokkurn veginn saman, að Brynjólfur uppgötvaði nauðsyn
þessarar byltingarstefnu og haldleysi sósíaldemókratísku flokkanna
til að framkvæma hana. I bréfi, sem þeir félagarnir í Þýskalandi
sendu Jafnaðarmannafélaginu í ágúst 1923, skrifuðu þeir um ástand
verkalýðshreyfingarinnar á íslandi: „Okkur virðist þar einkum eftir-
tektarvert að stjettarbarátta verkalýðsins hefir á örfáum árum magn-
ast stórkostlega án þess þó að hún hafi eignast nokkurn öflugan,
pólitískan, stefnufastan fjelagsskap, sem sje fær um að vísa henni
veginn og hafa stjórnina á hendi. Rjettilega mætti orða þetta þannig
að á Islandi væri verkalýðurinn orðinn sterkur en sósíalisminn lítið
útbreiddur.“16 Þeir litu auðvitað á Alþýðuflokkinn sem pólitískt for-
ystuafl verkalýðsins en gagnrýndu hann og vöruðu sérstaklega við
undirgefni hans við Framsóknarflokkinn. Einnig höfðu þeir áhyggjur
af fjárhagslegum tengslum við danska jafnaðarmenn. Það er líklegt
að þá þegar hafi Brynjólfur litið svo á, ef ekki þeir allir, að fyrr eða
síðar þyrfti að fara að undirbúa stofnun byltingarsinnaðs flokks,
kommúnistaflokks.