Búfræðingurinn - 01.01.1942, Side 8

B Ú F II Æ Ð I N G U III N N
G
A. Sögulegt yfirlit.
Snemma á öldum byr.juðu fræðimcnn að mynda sér skoðanir um
ástæðurnar fyrir vcxti jurtanna o}; mismunandi þroska þeirra. I Evrópu
mun hinn gríski spckingur Arisloleles (384—322 f. Kr.) fyrstur manna
hafa sett fram kenningar um ]>að efni. Hann taldi, að næringarefni jurt-
anna mynduðust i jarðveginum fyrir áhrif liitans og jurtirnar tækju þau
til sín óbreytt. Kcnning ]>essi hefur verið kölluð jarðvegslcenningin, og
var hún viðurkennd af flestum fræðimönnum fram á 16. og 17. öld. Þá
ruddi sér til rúms ný kcnning, er kalla mætti vatnskenninguna, og var
liún sett fram af belgiska fræðimanninum van Helmont (1577—1644).
Helmont gerði fyrstur manna vísindalega ræktunartilraun, og á niður-
stöðum hennar ltyggði hann ]>essa kenningu sína. Tilraunin var fram-
kvæmd á eftirfarandi hátt: í leirker setti liann 100 kg af mold og gróður-
setti þar smáhrislu, er vó 2% kg. Yfir moldina i kerinu setti hann járn-
plötu, svo að ryk gæti ekki blandazt moldinni. Eftir 5 ár var hrislan
orðin að stóru tré, er vó 85 kg, en moldin í kerinu liafði aðeins minnkað
um nálega 60 g. A ]>essu timabili hafði engu verið bætt i kerið nema
vatni. Af ]>essari tilraun dró Helmont þá ályktun, að næring jurtanna
væri eingöngu vatn.
Árið 1684 lætur Frakkinn Mariolle í ljós ]>á skoðun, að jurtirnar taki
næringu sína bæði úr mold og vatni, og um sama leyti setur Englending-
urinn Nehemiah fírew fram þá kenningu, að nokkurn hluta af næringu
sinni fái jurtirnar úr loftinu.
Á seinni hluta 18. aldar aðhylltust margir kenningu Englcndingsins
Jelio Tulls, þar sem ]>vi er haldið fram, að jurtirnar lifi fyrst og fremst á
fínmulinni mold. I’etta varð til ]>ess, að fram komu margar legundir af
plógum, herfum og flciri jarðvinnslutækjum til þess að vinna jarðveginn
og mylja hann sem bezt. Á sama tíma verða ýmsar uppgötvanir, er varpa
Ijósi yfir næringarstarfsemi jurtanna. Englendingurinn Priestly finnur
um 1770), að jurtirnar taka til sin kolsýring (CO») úr loftinu, og nokkru
síðar (1779) uppgötvar Hollendingurinn lngen-Honsz, að jurtirnar gel'a
frá sér súrefni í sólsltini, en gera loftið verra i myrkri. Einn hinn mesti
vísindamaður þess tíma var Svissléndingurinn Saussure. Hann sannaði
með tilraunum, að jurtirnar anda á líkan hátt og dýr, ]>. e. taka súrefni
til sí», en gefa frá sér kolsýring, í öðru lagi, að i sólskiní taka jurtirnar
til sín kolsýring, en gefa frá sér súrefni. Og i þriðja lagi sannaði liann,
að vatn og ýmis steinefni eru mikilvæg næringarefni fyrir jurtirnar.
Hinar vísindalcgu uppgötvanir stöðvuðust nú í bili við moldarkenningu
(humuskenningu) þá, sem kennd er við þýzka fræðimanninn Albrecht
Daniel Tliaer (1752—1828). Moldarkenning Thaers ber í aðaldráttum keim
af jarðvegskenningu Aristotclesar og moldarkenningu Tulls. Samkvæmt
lienni lifa jurtirnar eingöngu á lífrœnum moldarefnum (liumus) og vatni,
en steinefni örva vöxtinn án þess beinlinis að taka þátt i efnamyndun
plantnanna. Thaer var læknir að menntun, en lagði rnikla stund á náttúru-
fræði og búfræði og var uin langt slteið talinn einn mesti búfræðingur
sins tíina. Hann stofnaði fyrsta búnaðarskólann árið 1806 í Möglin í
Þýzkalandi og byggði kennslu sina þar fyrst og fremst á inoldarkenningu