Ritmennt - 01.01.2003, Blaðsíða 56

EINAR H. GUÐMUNDSSON
RITMENNT
haft, þar menn hafa mörg merki til, að heimurinn sé fjarskalega gamall,
meir en 15.000 ára gamall, sjá Úrsins stjörnufræði, 205. bls., og eptir
ljóshraðanum og tímalengdinni, sem það þarf að hafa, til að komast frá
vetrarbrautinni til augna vorra, sem eklti er minni tími en 500.000 ár;
sjá Eðlisfr. 330. bls.). Eins og oss, segi ég, frá eilífð vantaði það tilveru-
form, að vera menn, þá vantaði oss einnig frá eilífð vizkuna, sem er hug-
arins sjón.87
Þetta er hugmynd, sem að hluta á rætur aftur í grárri forneskju,
og má til dæmis sjá eina útgáfu hennar í Timaeusi Platóns, sem
Jónas Hallgrímsson endursegir svo glæsilega í áðurnefndri rit-
gerð. Frekari skilning á hugmyndum Björns um þetta efni má
sækja í ritgerðardrögin um andstæður Kants, sem samin voru
eftir að Njóla kom út. Þar segir Björn meðal annars:
Það virðist eins og stjörnufræðin gefi bendingu til, að heimssköpunin sé
ekki dateruð frá einstökum tímapunkti, heldur sé heimurinn alltaf að
skapast. Menn sjá til sólna, sem hljóta að vera tveggja milljóna ára
gamlar, og líka sjá menn þokur, hvar úr menn halda að séu að skapast
sólir. Sé nú svo að sköpunin sé ævarandi, þá flýtur þar af, að hvar sem
vér grípum í eilífðina, þá erum vér í sköpuninni miðri.88
En hver er þá tilgangurinn með þessu öllu? Hann er eins og áður
sagði lífið og ódauðleikinn. Guð stýrir stóru og smáu:
Sólir gánga sína leið,
sem þú, drottinn, býður;
gleði' og hrygðar slcundar skeið
að skipun þinni lýður.
Þá má spyrja, hvers vegna heimurinn þurfi að vera jafn stór og
raun ber vitni, eða
87 Þessi athugasemd við 164. erindi Njólu birtist fyrst í 2. útgáfu, árið 1853. Tal-
an 15.000 ár, sem Björn sækir í Stjörnufræði Ursins, er til komin vegna rangr-
ar aldursákvörðunar fræðimanna á sínum tíma á hinni þekktu mynd af dýra-
hringnum í hofi egypsku gyðjunnar Haþors i Denderah. Talan 500.000 ár er
hins vegar sótt í Eðlisfræði Fischers, þar sem segir: „... það er hémmbil
500.000 ára vegur fyrir ljósið að fara til vor frá þeim hnöttum, sem svo eru
lángt burtu, að þeir verða ekki sénir í neinum sjónpípum." Þessi niðurstaða
er að sjálfsögðu löngu úrelt. Með mælitækjum nútíma stjarnvísinda má
greina geislun frá heitu frumástandi alheimsins. Sú geislun, sem gengur und-
ir nafninu örbylgjukliður, lagði af stað fyrir um það bil 15 milljörðum ára.
88 Lbs 2119 8vo. Þessi tilvitnun sýnir, að Björn hefur fylgst betur með sam-
tímaumræðu í stjörnufræði en ætla mætti af sumu, sem sagt er í Njólu. í
þessu sambandi má minna á, að það tekur nýjar hugmyndir í vísindum ávallt
sinn tíma að ná fótfestu í menningunni. Sem dæmi má nefna, að ekki virðist
hafa verið fjallað um útþenslu alheimsins á prenti hér á landi fyrr en sextán
52