Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 36

Hann var búsýslumaður mik-
ill og hafði mart hjóna, vitur
maður en nokkuð harðdræg-
ur, og hafði áttar konur
margar og gert til sumra
skyndibrullaup;
kómu nokkrar þeirra í orlof
sitt jafnan að vitja hans, og
vóru sumar ágætir kostir, en
þó mestur sú kona er hann
hafði mundi keypta, Þorbjörg
hin digra, og verður því fleira
um hana lesið á öðrum bók-
um sem hún kemur minnur
við þessa sögu.l4)
Sé litið fyrst á lýsingu Þorgils, þá greina fyrstu tvö atriðin aðeins frá yfir-
ráðasvæði hans og búskap. Þriðja atriðið segir frá því hvernig hann komst
til efna. Enn er ekki hægt að sjá hver afstaða höfundar til þess er en gera má
ráð fyrir að með lesendum búi harla ólíkar hugmyndir um menn sem
„vinna sig upp“. Fjórða atriðið lýsir því að Þorgils telji sig hafa meiri hag af
friði en stríði og það kann að vera jafnt jákvætt sem neikvætt. Fimmta at-
riðið nefnir hver gjaldmiðill hans er og með hvaða hætti hann hefur orðið
sér úti um núverandi stöðu. Það er rökrétt framhald þriðja atriðisins,
hvernig svo sem menn hafa skilið það en sá sem lesið hefur almenna mann-
kynssögu hlýtur nú að hnjóta um að í kjölfar kaupmennsku Þorgils er sér-
staklega tekið fram að gjaldmiðill hans sé málmur. Sjötta atriðið virðist við
fyrstu sýn frekast lýsa afskipta- eða fordómaleysi í trúmálum en þegar
sjöunda atriðið bætist við, fær það nýja vídd. Þetta sára „hversdagslega“
einstaklingseinkenni, afskiptaleysi af átrúnaði, verður í einni andrá alveg
sérstakt: Þorgils reynist ekki aðeins lítill blótmaður fyrir umburðarlyndis
sakir eða tómlætis heldur af því að hann metur allt til fjár; hann er heiðinn
svo lengi sem samfélag og gróði krefjast þess en tilbúinn með kristileikann í
kistum sínum jafnskjótt og kristni er lögtekin. Auðsætt er að þessu atriði er
skipað síðast til að lesendur sjái allt sem áður var sagt í nýju ljósi. Auð-
hyggjan er gerð að meginþætti í fari Þorgils. Frá höfundar hálfu á hann
sýnilega að vera sá er leggur mælikvarða auðs jafnt á stríð, frið sem átrúnað
og kaupir sér hvaðeina í tilverunni, bæði eignir og menn.
Tvö fyrstu atriðin í lýsingu Vermundar segja frá yfirráðasvæði og bú-
setu. Hið þriðja getur í senn átrúnaðar hans, lundernis og uppruna; skýrir
m.ö.o. frá því að hann hafi þegið anda og menningu genginna tíma í arf frá
feðrunum rétt eins og eignirnar. Hér kemur ekki fram hver höfundaraf-
Tímarit Máls og menningar
staðfestu sína og svo manna-
forráð.
Lítill var hann blótmaður,
sem títt er um þá menn er
fjöld hafa farið og kynst við
mart guða;
en þá er kristni kom á land
tók hann fram tvo gripi úr
kistum sínum, kross góðan
með Kristi hinum kórónaða
áföstum, vini kaupmanna, og
svo líkneski móður hans, en
hún er stjarna mikil farmönn-
290