Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 129

leiðir hjá sér spurninguna um uppruna
einstakra kvæða, en hann notar þessa
kenningu - sem nefna mætti kenning-
una um „sísköpun kvæðanna" (eins og
úrelt eðlisfræði hélt einu sinni fram
kenningunni um „sísköpun efnisins") -
til að vísa á bug hugmyndum um
„ákveðinn aldur einstakra kvæða":
„ekki er hægt að tala um ákveðinn aldur
einstakra kvæða eins og fyrri fræði-
menn gerðu þegar þeir flokkuðu kvæð-
in eftir aldri og túlkuðu einkenni hvers
flokks sem einkenni þess tímaskeiðs
sem ól kvæðin af sér“ (bls. 90). Þar sem
kvæðin voru sífellt að endurnýjast er
ekki hægt að koma með aðra tímasetn-
ingu en þá þegar þau voru fyrst færð í
letur, því fram að því voru þau væntan-
lega „þáttur lifandi hefðar“, og af því
leiðir einnig að ástæðulaust er að vera
með nokkrar vangaveltur um það hvað
upphaflega kunni að hafa verið í kvæð-
unum. Því eigi menn að einbeita sér að
„Völuspá eins og hún er og um leið
hætta að rannsaka hana af því að hún
varðveiti brot af einhverju öðru og
eldra. Þar með opnast leið til að meta
Völuspá og önnur eddukvæði sem sjálf-
stæð listaverk" (bls. 90).
Utgefandi neitar því þó ekki, að sú
flokkaskipting eddukvæða sem fyrri
fræðimenn gerðu eftir hugmyndum sín-
um um aldur einstakra kvæða hafi við
einhver rök að styðjast, en hann vill
skýra muninn á kvæðum þessara flokka
eftir „umhverfinu": kvæðin hafi sem sé
„fengið einkenni sín af flutningi við
ólíkar aðstæður" (bls. 90). Sum kvæðin
bendi þannig til „höfðingjalífs og kon-
ungshirðar", önnur séu „kvenleg", og á
enn önnur hafi „bændur og múga-
menn“ sett mark sitt. „Þannig er hægt
að raða eddukvæðum í flokka eftir vís-
bendingum um það umhverfi sem fóstr-
Umsagnir um btekur
aði þau. Helsti kosturinn við slíka
flokkun er að ekki þarf að líta svo á að
eitt kvæði byggi á öðru sem talið hefur
verið eldra“ (bls. 90).
Þetta er svo sem gott og blessað, en
gallinn við þessa kenningu er sá, að fyr-
ir henni eru hvorki neinar heimildir né
rök: hún er hugdetta, eitthvað sem hægt
er að „gera ráð fyrir". En þær heimildir
sem fyrir hendi eru benda í allt aðra átt:
samkvæmt þeim voru til ákveðin skáld
sem skáru sig frá öðrum mönnum m.a.
að því leyti að þau höfðu á sínu valdi
hina flóknu tækni skáldskaparlistarinn-
ar, þessi skáld ortu kvxbi sem aðrir
menn hlustuðu á og lærðu síðan ef þeim
bauð svo við að horfa, og þannig gátu
verk þeirra varðveist. Nú kynnu ein-
hverjir að koma hér með mótbárur á
þeim forsendum að heimildirnar nái
einungis til dróttkvæða og um eddu-
kvæði hafi gilt aðrar reglur. En er það
svo víst? Því verður ekki á móti mælt,
að fjölmörg eddukvæði hafa skýran
heildarsvip, hugsun, viðhorf og stíl, sem
bera merki ákveðins höfundar. Það get-
ur verið að menn hafi getað lappað upp
á götótt eddukvæði, þegar sagan sem
þau sögðu var kunn úr öðrum heimild-
um, líkt og menn löppuðu upp á kirkju-
málverk með því að mála nýjan hala á
andskotann, af því að tiltækar heimildir
voru fyrir því að andskotinn hefði hala.
Það getur líka verið, að vísur hafi slæðst
úr einu kvæði í annað eða kvæði jafnvel
verið brædd saman, af því að þau sögðu
sömu sögu eða kafla úr sömu sögu. En
takmarkaður grundvöllur var fyrir slík-
um breytingum í þeim tveimur kvæð-
um, sem hér er verið að fjalla um, því að
þau rekja ekki beinlínis neina alkunna
sögu, eða gera það a.m.k. á svo frum-
legan hátt, að skyldleiki við aðra texta
er lítill. Því má heldur ekki gleyma að
383