Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 60

Tímarit Máls og menningar
mál Olafs, „ræðusnilld" hans slær ekki ryki í augu nokkurs manns - hann
er dæmdur til þagnar og einsemdar þangað til hann hefur lært mál inn-
fæddra, þangað til hann hefur orðið að beygja sig fyrir því að hann er ekki
til nema í samskiptum við annað fólk - á þess og sínum forsendum á víxl.
Þetta er mikið niðurlægingarskeið í lífi Ólafs; hann hefur misst völd sín,
fjölskyldu, vini og meira að segja málið. Honum er fenginn sá starfi að
plokka holdið af rotnandi hauskúpum og uppúr þessum dauða, rotnun,
þögn og niðurlægingu rís þörfin fyrir tilbeiðslu, fyrirgefningu - ást:
Af gnótt Heilagrar Visku skilst nú Olafi konúngi hversu blítt faðmlag Krist-
ur býður þeim mönnum er glutrað hafa sínum konúngdómi, og hve þolin-
móður hann er að reisa þá ef þeir gerast honum eftirlátir, virðandi jafnan
bænarstað manns, hvort er hann er stólkonúngur eða landrækur. (434)
I liðsöfnuði Ólafs árið fyrir orrustuna að Stiklarstöðum er honum lýst sem
breyttum manni. Hann getur ekki „þrautalaust“ án guðsþjónustu verið
enda orðinn „málvinur Krists mikill“ (445). Hann furðar sig á því að hann
fær ekki prestsþjónustu eftir að komið er til Svíþjóðar og fær þá að vita að
Kænugarðskristni (grísk-kaþólska) sé bannlýst af Rómarkristni (rómversk-
kaþólsku). Þetta angrar Ólaf. Hann á líka erfitt með að koma því heim og
saman fyrir sér að Kristur vilji að hann fari með hundheiðna menn til að
boða sanna trú í Noregi. En Ólafur getur ekki snúið við á þeirri braut sem
hann hefur valið sér félagslega og pólitískt.
Ræða Ólafs Haraldssonar kvöldið fyrir orrustuna á Stiklarstöðum er
bæði óhugnanlegur og stórkostlegur texti. I upphafi ræðunnar lýsir kon-
ungur vilja sínum: „Nú förum vér til og munum brenna land þetta í eldi“
(484). Því næst staðfestir hann rétt sinn til valda í Noregi með óljósu orða-
lagi og nefnir ekki föður sinn í því sambandi heldur Krist keisara Meyar-
son, sem hafi verið sinn „fulltíngismaður til allra hluta“. Til marks um
ágæti Krists segir Ólafur frá hinu heilaga upphafi hans, sem sé sonur meyj-
ar og „dúfunnar Helgrar Visku“. Ur þessu færist ræða Ólafs inn í mann-
jöfnuð sem hljómar kunnuglega; „staur hans (þ.e. Krists), sá er lærðir
menn nefna kross. . .“ er miklu stærri en „hamar Þórs“ (nánar tiltekið níu
sinnum hærri og tólf sinnum þyngri). Þennan staur segist Ólafur hafa fært
Norðmönnum og hælir síðan stjórnartíð sinni með nokkrum orðum.
I þessum hluta ræðunnar má sjá undarlega hreyfingu; merkingin rennur
til í kaflanum; í upphafinu skilur Ólafur á milli sín og Krists en samsamar
sig honum (eða hann sér). Styrkleikatákn Krists, hinn mikla „staur“, færir
Ölafur Norðmönnum, vald táknsins verður vald hans, verður hann sjálfur
- hann gerir sig m.ö.o. að sjálfu tákni valdsins, fallosinum.
314