Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 30

Tímarit Máls og menningar
ið, er hitt víst að mörg verka Halldórs eiga sitthvað sameiginlegt með verk-
um Brechts. Það er kannski ekki að undra þar sem þessir tveir eru sam-
tímamenn, sem höfðu um hríð ekki alls óáþekka lífsskoðun og urðu raunar
að nokkru leyti fyrir áhrifum af sömu höfundum, Shakespeare og Cervan-
tes, Sinclair Lewis og Jaroslav Hasek svo að fáein dæmi séu nefnd. En í
a.m.k. einu verka Halldórs er líkingin við ýmis verk Brechts slík, að vart
verður hjá því komist að segja fullum fetum að Brecht sé þar nálægur. Þetta
verk er Gerpla.
I síðari hluta Gerplu, virðist Halldór nýta sér a.m.k. tvö verk Brechts,
þ.e. útvarpsleikritið Das Verhör des Lukullus og smásöguna Casar und sein
Legionar, en hún var upphaflega skrifuð sem kvikmyndahandrit. Að auki
má finna efnis- og hugmyndatengsl með Gerplu og a.m.k. 10-15 öðrum
verkum Brechts. Dálítil dæmaþula skal hér látin nægja þessu til stuðnings.
Eitt helsta viðfangsefni Gerplu, styrjaldarrekstur, afstaða alþýðu til hans,
orsakir hans og afleiðingar, er alþekkt yrkisefni Brechts.
- Ranghugmyndir Mutter Courage um stríðið og samfélagið kalla dauð-
ann yfir þörnin hennar öll, sambærilegar hugmyndir Þorgeirs og Þormóðs
verða þeim báðum að fjörtjóni.
- I fyrsta sinn sem Eilífur, hinn hugrakki sonur Courage, vinnur hetju-
dáðir sínar í styrjöldinni, hlýtur hann hlýjar þakkir og ljúfar kræsingar. I
næsta sinn teljast sömu dáðir hins vegar glæpur og Eilífur uppsker dauðann
einn. Svipaða sögu er að segja af Olafi digra. I Hjartrósarborg fær hann
ríkuleg laun fyrir kirkjubrennu en í Noregi eru brennur hans taldar argasti
glæpur og stuðla þar ekki síst að falli hans.
- í Mutter Courage er um það rætt að Svíakonungur hafi viljað „vernda
Pólland fyrir vondum mönnum", þ.e.a.s. Pólverjum, sem fóru „að skipta
sér af sínum eigin málum“.4) I Gerplu heldur Knútur ríki af Englandi, til
„að verja Danmörk fyrir dönskum bóndum“ er hann spyr að þeir „sé í til-
ferð“ að skipa málum sjálfir „í eigin landi“.5)
Víkingarnir í Gerplu gegna sama hlutverki og bófaflokkar í ýmsum verk-
um Brechts, (t.d. í sögunum Dreigrosschenroman, Die Geschichte vom
Herrn Julius Casar og leikritinu um Arturo Ui). Bæði víkingum og bófum
er ætlað að sýna hver eru megineinkenni ráðandi eignastéttar. Einstakar
senur sem bófunum tengjast virðast og endurspeglast í Gerplu. Þegar Ólaf-
ur digri gengur á fund Knúts ríka, minnir lýsingin t.d. á fleiri en einn veg á
fyrsta fund gángstersins Arturo Ui og blómkálsfurstanna í Chicago, en
Arturo er hjá Brecht táknmynd Hitlers.
Brecht lýsir gjarnan í verkum sínum útsmognum aðferðum fólks til að
bjarga eigin skinni þegar valdahlutföll í samfélaginu breytast. Svipaðar lýs-
ingar má finna í Gerplu: Sighvatur hoppar milli konungsskipa á sama hátt
284