Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 53

Aldrei gerdi Kristur sdlu Þórelfi, vorri móður . . .
persónunnar Þormóðs í Gerplu. Grunnmynstrinu er lýst í miðaldakvæðinu
um Tristan og Isold. Þau tvö verða elskendur á skipinu sem á að flytja hana
til Marks konungs, frænda Tristans. Ast Tristans og Isoldar hinnar björtu
er logandi ástríða sem jafnframt er merkt þjáningunni. Þau geta ekki sam-
einast nema á leynilegum, hættulegum stefnumótum, þau reyna að strjúka
saman og búa saman um tíma í skógi nokkrum - en það gengur ekki. Trist-
an reynir að gleyma Isold með því að giftast Isold hinni dökku - en það
gengur ekki heldur. Astin verður beggja bani og í dauðanum sameinast þau
tvö.
Bredsdorf bendir á að ást Tristans og Isoldar nærist á aðskilnaði þeirra,
þau láta í raun og veru ekkert tækifæri ónotað til að skilja vegna þess að ást
þeirra deyr um leið og sambandið verður varanlegt, hversdagslegt. Sam-
búðin í skóginum verður þeim leið, en þegar Isold er komin aftur til
Marks, mannsins síns, blossar ástin aftur upp, sterkari en nokkru sinni.
Tristan og Isold elska eiginlega ekki hvort annað, heldur sína eigin ást og
sú ást þolir ekki samfélag af nokkru tagi. Flóttinn undan sambandinu, því
að kynnast hinum elskaða, er gerður fagur í Tristanssögunni.
Svo vinsæl hefur þessi hugmyndafræði reynst að merki hennar má sjá
víða í vestrænum bókmenntum. Vinsælust hefur hún orðið eftir iðnbylt-
inguna þegar kjarnafjölskylduform okkar tíma festist í sessi. Fyrir þann
tíma var það nóg að hjón virtu hvort annað og héldu friðinn svo að þau
gætu uppfyllt jörðina. Og vildi fólk endilega elska eitthvað átti það helst að
vera guð.
I kjölfar iðnbyltingar kom tilfinningasemin og rómantíkin í bókmennt-
um og listum. Nú voru ástir karls og konu aðalumræðuefnið í bókmennt-
unum, því harmrænni því betri. Rómantískar ástir voru hins vegar alltof
mikið sprengiefni til að rúmast innan fjölskyldunnar. Kjarnafjölskyldunni
var ætlað að gegna hlutverki „griðastaðar“, þar sem konan sefar, huggar og
hvetur fyrirvinnuna. I Tristransmynstrinu endar ástin þar sem hjónabandið
hefst og sé ástin skilgreind eins og þar, er hún þar með gerð útlæg úr
hjónabandinu.
I hugmyndafræði ástarinnar, eins og hún birtist okkur í bókmenntunum,
eru tveir elskhugar öðrum frægari: Tristan og Don Juan. Davíð Stefánsson
yrkir um Don Juan í ljóðinu: „Allar vildu meyjarnar eiga hann/ en þá sem
hann gat elskað, hann aldrei fann. . .“ Við getum snúið þessum ljóðlínum
upp á Tristan og sagt: þá sem hann gat elskað, hann aldrei fékk.
Don Juan telur sig hafinn yfir lög og reglur samfélagsins, honum er ekk-
ert heilagt. Don Juan elskar ekki ást sína eins og Tristan heldur hatar hana.
Hann tekur konur, notar þær og hendir þeim. Oþrjótandi kvenhylli sinni
beitir hann, meðvitað og ómeðvitað, til. að storka feðraveldinu og þeim
307