Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 101

Myndir á Sandi
Höfundur Fuglsins lýsir afstæðum tíma sem líður mishratt, óræðum
tíma, hlykkjóttum og síbreytilegum. En um leið reynir hann að upphefja
óreiðuna í frumspekilegri hugmynd um samveru alls tíma. Hann fellir
skynjunina inn í goðsögulegt munstur og gerir hana á þann hátt bærilega.
III
Sagt hefur verið að texti Fuglsins líði í hring: hugur manns grípi dauðahaldi
í ytri veruleika, leysi hann upp með skyggni sínu og samlagist honum. Síð-
an taki ný hringrás við24. Þetta er ekki rétt nema að vissu marki. Sé textinn
lesinn „lárétt" líkt og hefðbundin frásögn sundrast hann fyrir augum les-
anda. Sé hann á hinn bóginn lesinn „lóðrétt" líkt og djúpsætt ljóð kemur í
ljós að hvert brot er hluti heildarmyndar, að sundrung og eining búa í text-
anum sem andstæð skaut og samstæður.
Fuglinn lýsir reynslu sem þyngist þegar á líður. I upphafi neitar „maður-
inn“, ímynd mennsku, einmanaleika og sköpunar, staðreyndum sem reynst
hafa honum óbærilegar. Undir lokin viðurkennir hann þær vitandi að lífið
er fáránlegt: harmleikur og draumleikur í senn en umfram allt barátta, að
það er hildarleikur vitundar og tíma þar sem sérhver verður að geyma
næmi sitt og sérstöðu en lifa um leið með öðrum, varðveita eðlin tvenn, líf-
ið hið innra og ytra, ómælið og tímanleikann; að það er öðru fremur
háskaleg jafnvægislist. Með öðrum orðum: Maður á flótta breytist í „ab-
súrdan“ mann sem veit að lífið er slagur og krefst sífelldrar árvekni. Hann
gerir sér enga von um endanlegan sigur. Væntir þess eins að geta réttlætt
tilveru sína og lifað með reisn, með augun heil. Verkið lýsir þannig leit
manns að eigin samsemd og samhengi.
Texti Fuglsins einkennist eins og fram hefur komið af fjölskrúðugum
gjörlýsingum, víðtækri notkun nafnskipta. Engu að síður er vitund
„mannsins" öðru fremur myndhverf því að skynjun hans vekur sífellt nýjar
myndir, líkingar og andstæður. Myndirnar sækir hann ýmist í eigin reynslu
eða sögu kynslóðanna, listir og skáldskap, stjórnmál dagsins og trúar-
brögð. Hin ólíkustu merkingarsvið tengjast og falla saman eða öllu heldur
dulið samtak þeirra er opinberað. Textinn er og hlaðinn leiðarminnum og
táknum sem birtast aftur og aftur í breyttri mynd: skógur, kross, dans,
vatn, sól, tungl . . .25 Þessar tilvísanir ná hámarki í goðsögulegri mynd-
hverfingu textans alls og er í senn andleg og tæknileg. Hún gæðir óreiðuna
formi og sjálfið festu, breytir línu í hring. Felur í sér og endurnýjar hugs-
unarhátt sem lengi hefur verið hafnað sem þekkingarleið.
Mannhverf sjón: samræöa sjálfs og heims
Myndhvörf fela í sér mannhverfa sýn. Þau binda saman fyrirbæri og fella í
eitt aðskilin merkingarsvið. Með þeim hætti gera þau heiminn að sjálfs-
355