Gerðir kirkjuþings - 1994, Síða 138

1994
25, KERKJUÞING
3. mál
n.
Um alllangan aldur hafa hér verið náin tengsl milli ríkis og kirkju. Voru þau m.a.
staðfest á formlegan hátt i stjómarskránni frá 1874 - þótt eldri væru í reynd - en styrktust
síðar með ýmsum hætti, m.a. snemma á þessari öld þegar breyttri skipan var komið á vörslu
"kirlgueigna", svokallaðra, og ríkið tók í reynd að sér launagreiðslur til presta
þjóðkirkjunnar, þótt þær byggðust í fyrstu á arði af eignastofni kirkna landsins.
Fyrr á öldum var sjálfstæði íslensku kirkjunnar mikið. Var kirkjan lengi sér um
fjármál og innri stjóm og á fyrstu öldum kristni i landinu kom hún fram sem sjálfstæður aðili
gagnvart ríkisvaldinu (t.d. vom gerðir sáttmálar milli ríkisvalds og kirkjuvalds). Fyrrum
hafði kirkjan sína eigin tekjustofiia, sem hún ráðstafaði til eigin þarfa - enda hlutverk hennar
í "veraldlegum" efiium þá víðtækara en síðar varð - en á síðari öldum fór þó konungsvaldið
að hlutast til um málefiii kirkjunnar, enda fylgdi það kenningu Lúthers, að kristinn
þjóðhöfðingi bæri sérstakar skyldur og ábyrgð gagnvart henni.
Sé litið til grannþjóða okkar í austri og vestri, þar sem alls staðar ríldr trúfrelsi, fer
ekki á milli mála að skipan á kirkjumálum er þar með mjög misjöfnum hætti, allt eftir
hefðum og ríkjandi skoðunum. Víða em starfandi þjóðldrlgur, svokallaðar, sem sumar em
tengdar ríkisvaldinu, svo sem er á Norðurlöndum, en aðrar hafa fullt sjálfstæði í innri málum
þótt ríkisvaldið veiti þeim stuðning, svo sem er í Þýskalandi. I Bandaríkjunum er hins vegar
ekki um neina þjóðkirkju að ræða, svo sem kunnugt er. Óvíða munu tengsl ríkis og kirkju
vera meiri en meðal Dana, en þar er vart um að ræða neina sjálfstjóm þjóðkirkjunnar
gagnvart almannavaldinu. Meðal grannþjóða okkar hafa orðið miklar breytingar á
kirkjuskipan hin síðari ár og kynnti nefhdin sér þær breytingar ásamt þeim umræðum, sem
orðið hafa í þeim löndum. Má um þetta efrri m.a. vísa til áfangaskýrslu nefhdarinnar, sem
lögð var fyrir kirkjuþing haustið 1993. Engu að síður varð það niðurstaða nefiidarinnar að
byggja sem mest á ráðandi kirkjuhefð hér á landi að því marki sem hún verður talin
samrýmast þörfum nútímans.
Þrátt fyrir þau tengsl, sem eru hér á landi milli ríkis og kirkju, hefur þó íslensku
þjóðkirigunni teldst að halda nokkm sjálfstæði í "innri málum", þótt fjölmörgum þáttum
kirlgustarfsins sé hins vegar skipað með lögum frá Alþingi og löggjafarvaldi þingsins um
kirkjuleg málefiii séu lítil takmörk sett. Kirkjumálaráðherra hefur og í reynd mikil völd á
þessu sviði þótt hefð sé fyrir því, að hann beiti þeim af hófsemi. Islenska þjóðldrkjan hefur
yfir sér "embættislegt" svipmót, allt frá 19. öld, og enn er hún háð ríldsvaldinu um
fjárffamlög til starfsemi sinnar.
Lengi vel fékk þessi skipan mála að standa án umtalsverðra mótmæla kirkjunnar
manna eða annarra, en á síðustu árum hafa hins vegar farið fram allnokkrar umræður um
réttarstöðu íslensku þjóðkirkjunnar, einkum þó um afstöðu hennar til ríkisvaldsins
(löggjafarvalds og framkvæmdarvalds). Er þar bæði átt við umræður á kirkjulegum
vettvangi, einkum á kirkjuþingi, en aðrir aðiljar hafa einnig látið til sín heyra, þótt eigi fari
sérlega hátt, m.a. í þá veru, að slíta beri öll tengsl milli ríkis og kirkju. Eigi verður þó talið,
að nú um stundir eigi svo róttækar hugmyndir fylgi að fagna meðal alls þorra íslendinga og
miðast efiii þessa fiumvarp m.a. við þá ætlan nefhdarinnar.
Því ber ekki að neita, að upp á síðkastið hefiir ríkisvaldið í reynd látið þjóðkirkjunni
eftir aukið sjálfræði í margvíslegum "innri málum" og séð fyrir sérstökum tekjustofiium
ýmissa starfseininga kirkjunnar; hefur sú þróun, og aukin ábyrgð kirkjunnar manna, sem
henni fylgir, tvímælalaust orðið til þess að efla starfsemi þjóðkirkjunnar í heild og mun
almennt hafa mælst vel fyrir.
133