Skírnir - 01.09.1987, Qupperneq 69

SKÍRNIR
BROKLINDI FALGEIRS
275
fyrri hugmyndir manna um klausurnar. Ef við trúum þessu verð-
um við að hugsa okkur höfund (eða sögumann) sem er í meira lagi
einfeldningslegur - að ekki sé sagt klaufalegur! Höfund sem hefur
verið að reyna að skrifa hetjusögu í hlutlægum sögustíl, en ekki
getað haldið aftur af sér og farið að nota hefðarstíl eða skrúðstíl
þegar aðdáunin á hetjunum var sem mest. Munurinn á lærðum stíl
heilagramannasagna og riddarasagna annars vegar og lærðum stíl
Fóstbræðrasögu hins vegar er nefnilega sá að í fyrrnefndu sögun-
um er þessi stíll á allri frásögninni en í Fóstbræðrasögu rekst hann
svo harkalega á sögustílinn að um mjög áberandi stílbrot er að
ræða. Við þetta skapast misræmi efnis og forms, en slíkt misræmi
er eitt aðaleinkenni þess sem kallast írónía - eða háð.
Fg vil halda því fram að klausurnar séu ekki til komnar fyrir
ómeðvituð áhrif eða klaufaskap höfundar, heldur séu þær vísvit-
andi stílbragð í sögunni og gegni því hlutverki að varpa skoplegu
ljósi á hetjurnar og hetjudáðir þeirra. Utleggingar klausnanna séu
því „háð, en eigi lof“, svo að notað sé frægt orðalag Snorra í formála
Olafssögu.15 Fóstbræðrasaga er ekki nein hetjusaga á borð við Fax-
dælu og Njálu og hefur aldrei átt að vera það. Og hún er ekki sögð
frá sjónarhorni höfðingja eins og þær, heldur frá sjónarhorni al-
þýðu. Hún er gamansaga þar sem skopast er að hetjuhugsjóninni
og þeim bókmenntum sem hana dýrka.
Sá höfðingja- og hetjumælikvarði sem fræðimenn hafa lagt á
söguna - og reyndar alla bókmenntategundina Islendingasögur —
gildir ekki. Og ég held að hann hafi ekki einungis tafið fyrir skiln-
ingi á Fóstbræðrasögu heldur einnig fyrir réttum skilningi á fleiri
sögum sem hingað til hafa verið taldar gallaðar, hvort sem þær hafa
verið kallaðar frumstæðar eða ýktar.
II
Þeir fóstbræður Þorgeir og Þormóður eru ekki „ímynd hinnar
hugdjörfu og óbilandi karlmennsku“, eins og segir í formála útgáf-
unnar í íslenzkum fornritum}b Þeir eru skopstæling þessarar karl-
mennsku. Sagan „dáist“ ekki að þeim, hún hlær að þeim. Hetjurnar
lifa í allt öðrum heimi en fólkið í kringum þær, sem - fyrir utan
nokkra ribbalda sem eru til í að slást við þær - er yfirleitt lýst sem