Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Blaðsíða 32

31
kyni og verði við kröfu um að hún gerði líkamanum betri skil. Afstaða
Butler til líkamans einkennist hins vegar síður en svo af hugmyndum um
val eða gerendahæfni, en ástæður þess eru fyrst og fremst samfélagslegar.
Í umfjöllun Geirs Svanssonar um Efni(s)lega líkama er bent á að kyngervi
tekur á sig efnisleika í kyngervisgjörningi sem felur „ekki í sér sjálfviljaða
gjörð eða athöfn“ heldur „ítrekun (iteration) á normum eða normaklösum
í hinu gagnkynhneigða kerfi“.57 Nálgun Butler er, eins og áður hefur verið
minnst á, pólitísk. Í kenningum hennar er sjálfsveran sett fram sem afurð
samfélags síns og áhersla lögð á samfélagslegar aðgerðir, en líkt og Geir
fjallar um, felur „skjönun“ (e. queering) eða afbygging á gagnkynhneigðu
forræði í sér „að gagnrýna á róttækan hátt forsendur þessa forræðis og
forréttinda sem undirskipa og útiloka aðra“.58 Það má því segja að grein-
ing Butler á kyni og kynverund leggi áherslu á það sem Lacan kallaði „hið
táknræna“ (f. le symbolique) og „hið ímyndaða“ (f. l’imaginaire): ímyndir og
orðræðu sem móta kyn, kynverund og hugmyndir um hvað sé eftirsókn-
arvert í menningunni.59
Fræðafólk sem vinnur með sálgreiningu hefur sumt gagnrýnt Butler
fyrir að gleyma því sem samfélagið nær ekki utan um. Ein þessara gagn-
rýnisradda kemur frá Dean, fyrrum nemanda Butler, sem lítur svo á að hún
noti sálgreiningu til að smíða kenningu um „hinsegin líkama sem hafa sjálf
(e. ego) en eru gersneyddir huglægri þrá.“60 Samkvæmt þessari gagnrýni
fjallar Butler fyrst og fremst um „sjálfsveru táknmyndarinnar“ en vanrækir
hlut þrárinnar sem kviknar um leið og táknkerfið bregst; þegar samsömun
við „föðurinn, móðurina eða táknmyndina“ á sér ekki stað, eitthvað verður
ekki tjáð.61 En það sé einmitt þar sem sálgreiningin skjönar sjálfsveruna.
Dean bendir á að gagnrýni Lacans á samfélagsnorm hafi beinst að
bandarískri einstaklingshyggju, sérstaklega eins og hún birtist í áherslunni
á „aðlögun að veruleikanum“ (e. adaption to reality), sem sé „normalíser-
andi viðmið […] sem sjálfssálfræði (e. ego psychology) heldur fram að sé
57 Geir Svansson, „Ósegjanleg ást“, bls. 485.
58 Sama rit, bls. 486.
59 Tim Dean, Beyond Sexuality, bls. 231.
60 „[…] Butler’s and Edelman’s accounts paradoxically produce queer bodies bearing
egos but devoid of subjective desire.“ Tim Dean, Beyond Sexuality, bls. 187. Dean
gagnrýnir hér Lee Edelman í sömu andrá fyrir að gera slíkt hið sama í Homographes­
is: Essays in Gay Literary and Cultural Theory (1994), þótt hann fari öðruvísi að en
Butler. Þegar Dean notar orðalagið „subjective desire“ vísar hann til þess hluta
sjálfsverunnar sem þráir vegna skortsins sem hún upplifir innan hins táknræna.
61 Sama rit, bls. 185 og 187.
AF USLA OG ÁREKSTRUM