Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Blaðsíða 129

128
ingin heppnist. viðtökuskilyrðin skipta einnig máli; til dæmis hvort menn
eru að lesa skáldskapinn í fyrsta skipti eða ekki og eins hvort þeir eru fúsir
til að samþykkja fagurfræðilegu blekkinguna og lifa sig inn í heim skáld-
skaparins eða ekki.25
Það er afar líklegt að þeir lesendur rannsóknarinnar sem upplifðu Frá
ljósi til ljóss sem ástarsögu og töluðu um fegurð hennar hafi látið blekk-
inguna ná tökum á sér, stigið inn í heim skáldskaparins og leyft sér að
heillast. En fleira kemur til. Enda þótt sagan sjálf stjórni upplifun þátttak-
enda að einhverju leyti er þörf á að útskýra þá stjórnun betur. Það má til
dæmis leita til skemakenningarinnar. Sú kenning gerir ráð fyrir að skemu
séu „þekkingarformgerðir sem menn hafa tileinkað sér – í tilteknu samfé-
lagi á tilteknum tíma. Þau eru litlar formgerðir sem þekking fólks er felld
í – t.d. uppskriftir eins og „að taka strætó-skemað“ – en bókmenntagreinar
heilu skemasöfnin sem sérhver höfundur sækir óspart til, jafnframt því
sem þau ákvarða hverju lesendur eiga von á andspænis textanum sem þeir
eru að lesa.“26 Þegar menn lesa til dæmis ástarsögur eiga þeir von á því að
sagan hverfist um ást tveggja einstaklinga þar sem markmiðið er að sagan
endi vel og elskendurnir nái saman að lokum.27 Skemun sem menn hafa
í kollinum geta verið ómeðvituð og orkað eins og ósjálfráð viðbrögð til
dæmis gagnvart ákveðnum orðum, gerðum frásagna og persóna.28
Sagan Frá ljósi til ljóss er lituð ástinni en ýmsum aðferðum er beitt til
að fá lesendur til að lesa söguna og hugsa um hana með skemum fallegr-
ar ástarsögu. Til dæmis má nefna markvissa notkun á ákveðnum orðum,
formgerð sögunnar, umræðuefni persóna, lýsingar á þeim og ástarsam-
böndum þeirra. Orðið „ást“ kemur til að mynda oft fyrir í sögunni. Það er
gjarnan hluti af kaflaheitum bókarinnar samanber kaflana Ástardraumar,
Ástarspjall, Ástin blómstrar, viðbrögð ástarinnar, Kannski ástin sé drauma-
lag, Ástin og draumurinn, Ást, bréf og þögn og Að mála ástina.29 En einnig
25 Sjá sama rit bls. 333–334.
26 Bergljót Soffía Kristjánsdóttir, „Þegar blindgatan opnast til allra átta: Um Gesta-
komur í Sauðlauksdal“, Hug⁄raun, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2015, bls. 93–110,
hér bls. 100.
27 Sjá t.d. Gerard Steen, „‘Love stories’: cognitive scenarios in love poetry“, Cognitive
poetics in practice, ritstj. Joanna Gavins og Gerard Steen, New York: Routledge,
2003, bls. 67–82, hér bls. 67–69.
28 Sjá George Lakoff, The Political Mind, London: Penguin Books, 2009, önnur útgáfa,
hér bls. 21–34.
29 Hér eru gæsalappir ekki notaðar um kaflaheiti vegna þess hve löng þula er rakin.
Til viðbótar við þessa kafla mætti einnig nefna kaflana þar sem sagnorðið „elska“
GuðRún stEinÞóRsdóttiR