Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2017, Blaðsíða 43

42
legum samskiptum“.11 Ég nota hugtakið eftirleiðis út frá hinu akadem-
íska sjónarhorni, enda ekkert hægt að segja um hver sjálfsmynd Guðrúnar
Sveinbjarnardóttur var því fáar persónulegar heimildir eru til frá henni
sjálfri.12 Aftur á móti eru til heimildir sem gagnast ágætlega við að greina
félagslegt umhverfi Guðrúnar og kemur þar helst til sú staðreynd að hún
var fædd inn í þekkta fjölskyldu sem skildi eftir sig mikið af sagnfræðileg-
um og bókmenntalegum heimildum. Þá eru einnig til skrif fjölmargra
annarra um einstaka meðlimi fjölskyldunnar. Þegar heimildir sem varða
Guðrúnu Sveinbjarnardóttur beint eru skoðaðar kemur í ljós að fleira en
frásögn Málfríðar styður við þann möguleika að Guðrún hafi verið hinseg-
in, í þeim skilningi að hún hafi verið á skjön við viðurkennd kynferðisleg
gildi og viðmið, þótt hún hafi alla sína ævi lifað opinberlega í hlutverki
gagnkynhneigðrar konu.
Frásögn Málfríðar Einarsdóttur (1899–1983) af Guðrúnu Sveinbjarnar-
dóttur er að finna í bókinni Rásir dægranna, sem hefur að geyma eftirlátin
skrif Málfríðar sem útgefandi hennar, Sigfús Daðason, tók saman og gaf út
árið 1986, eða þremur árum eftir andlát höfundarins. Einn kafli bókarinn-
ar nefnist „Kringum Sigurð Nordal“ og þar segir Málfríður frá heimsókn
sinni til Sigurðar og Ólafar konu hans. Einna minnisstæðast frá þeirri
heimsókn er krosssaumsmyndin sem getið var í upphafi þessarar greinar.
Framhald tilvitnunarinnar er svohljóðandi:
Prestur nokkur, sem mig minnir að héti Þórður, bað [Guðrúnar] en
hún réð honum frá því að giftast sér. Samt varð af því að þau ættust,
en engin urðu börnin nema hvað vinnukona prestsfrúarinnar kenndi
henni barn og gat hún ekki borið það af sér. Benedikt Gröndal getur
ekki þessarar systur í Dægradvöl en allra hinna.13
Hafa má í huga að Málfríður hafði sjálf lítið, ef nokkuð, um útgáfu Rása
dægranna að segja og ekki er víst að hún hefði sjálf kosið að setja frásögn-
11 Hafdís Erla Hafsteinsdóttir. „„Forsenda fyrir betra lífi“?“, bls. 32. Hún fjallar
ítarlega um hugtakið hinsegin á bls. 31–40. Sjá einnig Dagný Kristjánsdóttir,
„Skápur, skápur, herm þú mér ...“, Undirstraumar. Greinar og fyrirlestrar, Reykjavík:
Háskólaútgáfan, 1999, bls. 290–296. Á fyrstu síðu greinarinnar fjallar Dagný meðal
annars um orðsifjafræði enska orðsins „queer“.
12 Tvö bréf hef ég fundið sem Guðrún Sveinbjarnardóttir skrifaði, annað til föður síns
og hitt til vinkonu sinnar, og eru það einu heimildirnar mér kunnar þar sem hún
„talar“ sjálf. Þessi tvö bréf eru jafnframt þau einu sem finna má undir nafni Guð-
rúnar Sveinbjarnardóttur á handritadeild Landsbókasafns–Háskólabókasafns.
13 Málfríður Einarsdóttir, Rásir dægranna, bls. 148.
soffía auðuR BiRGisdóttiR